த்ரவ்யேணாநேகப்ரதேஶத்வஶக்தியுக்தைகப்ரதேஶத்வாத்பர்யாயேண த்விபஹுப்ரதேஶத்வாச்சாஸ்தி திர்யக்ப்ரசயஃ. ந புநஃ காலஸ்ய, ஶக்த்யா வ்யக்த்யா சைகப்ரதேஶத்வாத் . ஊர்த்வப்ரசயஸ்து த்ரிகோடிஸ்பர்ஶித்வேந ஸாஂஶத்வாத் த்ரவ்யவ்ருத்தேஃ ஸர்வத்ரவ்யாணாமநிவாரித ஏவ . அயஂ து விஶேஷஃ — ஸமயவிஶிஷ்டவ்ருத்திப்ரசயஃ ஶேஷத்ரவ்யாணாமூர்த்வப்ரசயஃ, ஸமயப்ரசய ஏவ காலஸ்யோர்த்வப்ரசயஃ . ஶேஷத்ரவ்யாணாஂ வ்ருத்தேர்ஹி ஸமயாதர்தாந்தரபூதத்வாதஸ்தி ஸமய- விஶிஷ்டத்வம் . காலவ்ருத்தேஸ்து ஸ்வதஃ ஸமயபூதத்வாத்தந்நாஸ்தி ..௧௪௧..
அத காலபதார்தோர்த்வப்ரசயநிரந்வயத்வமுபஹந்தி — பண்யதே . ஸ ச ப்ரதேஶப்ரசயலக்ஷணஸ்திர்யக்ப்ரசயோ யதா முக்தாத்மத்ரவ்யே பணிதஸ்ததா காலஂ விஹாய ஸ்வகீய- ஸ்வகீயப்ரதேஶஸஂக்யாநுஸாரேண ஶேஷத்ரவ்யாணாஂ ஸ பவதீதி திர்யக்ப்ரசயோ வ்யாக்யாதஃ . ப்ரதிஸமயவர்திநாஂ பூர்வோத்தரபர்யாயாணாஂ முக்தாபலமாலாவத்ஸந்தாந ஊர்த்த்வப்ரசய இத்யூர்த்வஸாமாந்யமித்யாயதஸாமாந்யமிதி க்ரமாநேகாந்த இதி ச பண்யதே . ஸ ச ஸர்வத்ரவ்யாணாஂ பவதி . கிஂது பஞ்சத்ரவ்யாணாஂ ஸஂபந்தீ பூர்வாபரபர்யாயஸந்தாநரூபோ யோஸாவூர்த்வதாப்ரசயஸ்தஸ்ய ஸ்வகீயஸ்வகீயத்ரவ்யமுபாதாநகாரணம் . காலஸ்து ப்ரதிஸமயஂ ஸஹகாரிகாரணஂ பவதி . யஸ்து காலஸ்ய ஸமயஸந்தாநரூப ஊர்த்வதாப்ரசயஸ்தஸ்ய கால ஏவோபாதாநகாரணஂ ஸஹகாரிகாரணஂ ச . கஸ்மாத் . காலஸ்ய பிந்நஸமயாபாவாத்பர்யாயா ஏவ ஸமயா த்ரவ்யஸே அநேக ப்ரதேஶீபநேகீ ஶக்திஸே யுக்த ஏகப்ரதேஶவாலா ஹை ததா பர்யாயஸே தோ அதவா பஹுத (-ஸஂக்யாத, அஸஂக்யாத ஔர அநந்த) ப்ரதேஶவாலா ஹை, இஸலியே உநகே திர்யக்ப்ரசய ஹை; பரந்து காலகே (திர்யக்ப்ரசய) நஹீஂ ஹை, க்யோஂகி வஹ ஶக்தி ததா வ்யக்தி (கீ அபேக்ஷா) ஸே ஏக ப்ரதேஶவாலா ஹை .
ஊ ர்த்வப்ரசய தோ ஸர்வ த்ரவ்யோஂகே அநிவார்ய ஹீ ஹை, க்யோஂகி த்ரவ்யகீ வ்ருத்தி தீந கோடியோஂகோ (-பூத, வர்தமாந, ஔர பவிஷ்ய ஐஸே தீநோஂ காலோஂகோ) ஸ்பர்ஶ கரதீ ஹை, இஸலியே அஂஶோஂஸே யுக்த ஹை . பரந்து இதநா அந்தர ஹை கி ௧ஸமயவிஶிஷ்ட வ்ருத்தியோஂகா ப்ரசய வஹ (காலகோ சோகர) ஶேஷ த்ரவ்யோஂகா ஊ ர்த்வப்ரசய ஹை, ஔர ஸமயோஂகா ப்ரசய வஹீ காலத்ரவ்யகா ஊ ர்த்வப்ரசய ஹை; க்யோஂகி ஶேஷ த்ரவ்யோஂகீ வ்ருத்தி ஸமயஸே அர்தாந்தரபூத (-அந்ய) ஹோநேஸே வஹ (வ்ருத்தி) ஸமய விஶிஷ்ட ஹை, ஔர காலத்ரவ்யகீ வ்ருத்தி தோ ஸ்வதஃ ஸமயபூத ஹை, இஸலியே வஹ ஸமயவிஶிஷ்ட நஹீஂ ஹை ..௧௪௧..
அப, காலபதார்தகா ஊ ர்த்வப்ரசய ௨நிரந்வய ஹை, இஸ பாதகா கஂடந கரதே ஹைஂ : —
௨௮௦ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
௧.* ஸமயவிஶிஷ்ட = ஸமயஸே விஶிஷ்ட; ஸமயகே நிமித்தபூத ஹோநேஸே வ்யவஹாரஸே ஜிஸமேஂ ஸமயகீ அபேக்ஷா ஹோதீ ஹை .
௨. நிரந்வய = அந்வய ரஹித, ஏக ப்ரவாஹரூப ந ஹோநேவாலா, கஂடித; ஏகரூபதா -ஸத்ருஶதாஸே ரஹித .