க்ரமேண . யௌகபத்யேந சேத், நாஸ்தி யௌகபத்யஂ, ஸமமேகஸ்ய விருத்ததர்மயோரநவதாராத் . க்ரமேண சேத், நாஸ்தி க்ரமஃ, வ்ருத்த்யஂஶஸ்ய ஸூக்ஷ்மத்வேந விபாகாபாவாத் . ததோ வ்ருத்திமாந் கோப்யவஶ்யமநுஸர்தவ்யஃ . ஸ ச ஸமயபதார்த ஏவ . தஸ்ய கல்வேகஸ்மிந்நபி வ்ருத்த்யஂஶே ஸமுத்பாதப்ரத்வஂஸௌ ஸஂபவதஃ . யோ ஹி யஸ்ய வ்ருத்திமதோ யஸ்மிந் வ்ருத்த்யஂஶே தத்வ்ருத்யஂஶவிஶிஷ்டத்வேநோத்பாதஃ, ஸ ஏவ தஸ்யைவ வ்ருத்திமதஸ்தஸ்மிந்நேவ வ்ருத்த்யஂஶே பூர்வவ்ருத்த்யஂஶவிஶிஷ்டத்வேந ப்ரத்வஂஸஃ . யத்யேவமுத்பாதவ்யயாவேகஸ்மிந்நபி வ்ருத்த்யஂஶே ஸஂபவதஃ ஸமயபதார்தஸ்ய கதஂ நாம நிரந்வயத்வஂ, யதஃ பூர்வோத்தரவ்ருத்த்யஂஶவிஶிஷ்டத்வாப்யாஂ யுகபதுபாத்தப்ரத்வஂஸோத்பாதஸ்யாபி ஸ்வபாவேநாப்ரத்வஸ்தாநுத்பந்நத்வாதவஸ்திதத்வமேவ ந பவேத் . ஏவமேகஸ்மிந் வ்ருத்த்யஂஶே ஸமயபதார்த- த்ரயாத்மகஃ ஸ்வபாவஃ ஸத்தாஸ்தித்வமிதி யாவத் . தத்ர ஸம்யகவஸ்திதஃ ஸ்வபாவஸமவஸ்திதோ பவதி . ததாஹிததாஹி – யதாங்குலித்ரவ்யே யஸ்மிந்நேவ வர்தமாநக்ஷணே வக்ரபர்யாயஸ்யோத்பாதஸ்தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே தஸ்யைவாங்குலித்ரவ்யஸ்ய பூர்வர்ஜுபர்யாயேண ப்ரத்வஂஸஸ்ததாதாரபூதாங்குலித்ரவ்யத்வேந த்ரௌவ்யமிதி த்ரவ்யஸித்திஃ . அதவா ஸ்வஸ்வபாவரூப- ஸுகேநோத்பாதஸ்தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே தஸ்யைவாத்மத்ரவ்யஸ்ய பூர்வாநுபூதாகுலத்வதுஃகரூபேண ப்ரத்வஂஸஸ்ததுபயாதாரபூத- பரமாத்மத்ரவ்யத்வேந த்ரௌவ்யமிதி த்ரவ்யஸித்திஃ . அதவா மோக்ஷபர்யாயரூபேணோத்பாதஸ்தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே ரத்நத்ரயாத்மக- நிஶ்சயமோக்ஷமார்கபர்யாயரூபேண ப்ரத்வஂஸஸ்ததுபயாதாரபரமாத்மத்ரவ்யத்வேந த்ரௌவ்யமிதி த்ரவ்யஸித்திஃ . ததா வர்தமாநஸமயரூபபர்யாயேணோத்பாதஸ்தஸ்மிந்நேவ க்ஷணே தஸ்யைவ காலாணுத்ரவ்யஸ்ய பூர்வஸமயரூபபர்யாயேண ப்ரத்வஂஸஸ்த- (உத்பாத ததா விநாஶ) யுகபத் ஹைஂ யா (௨) க்ரமஶஃ ? (௧) யதி ‘யுகபத்’ கஹா ஜாய தோ யுகபத்பநா கடித நஹீஂ ஹோதா, க்யோஂகி ஏக ஹீ ஸமய ஏககே தோ விரோதீ தர்ம நஹீஂ ஹோதே . (ஏக ஹீ ஸமய ஏக வ்ருத்த்யஂஶகே ப்ரகாஶ ஔர அந்தகாரகீ பா஁தி உத்பாத ஔர விநாஶ தோ விருத்த தர்ம நஹீஂ ஹோதே .) (௨) யதி ‘க்ரமஶஃ ஹை’ ஐஸா கஹா ஜாய தோ, க்ரம நஹீஂ பநதா, (அர்தாத் க்ரம பீ கடதா நஹீஂ) க்யோஂகி வ்ருத்த்யஂஶகே ஸூக்ஷ்ம ஹோநேஸே உஸமேஂ விபாககா அபாவ ஹை . இஸலியே (ஸமயரூபீ வ்ருத்த்யஂஶகே உத்பாத ததா விநாஶ ஹோநா அஶக்ய ஹோநேஸே) கோஈ ௧வ்ருத்திமாந் அவஶ்ய டூ஁஢நா சாஹியே . ஔர வஹ (வ்ருத்திமாந்) கால பதார்த ஹீ ஹை . உஸகோ (-உஸ காலபதார்தகோ) வாஸ்தவமேஂ ஏக வ்ருத்த்யஂஶமேஂ பீ உத்பாத ஔர விநாஶ ஸஂபவ ஹை; க்யோஂகி ஜிஸ வ்ருத்திமாந்கே ஜிஸ வ்ருத்த்யஂஶமேஂ உஸ வ்ருத்த்யஂஶகீ அபேக்ஷாஸே ஜோ உத்பாத ஹை, வஹீ (உத்பாத) உஸீ வ்ருத்திமாந்கே உஸீ வ்ருத்த்யஂஶமேஂ பூர்வ வ்ருத்த்யஂஶகீ அபேக்ஷாஸே விநாஶ ஹை . (அர்தாத் காலபதார்தகோ ஜிஸ வர்தமாந பர்யாயகீ அபேக்ஷாஸே உத்பாத ஹை, வஹீ பூர்வ பர்யாயகீ அபேக்ஷாஸே விநாஶ ஹை .)

யதி இஸப்ரகார உத்பாத ஔர விநாஶ ஏக வ்ருத்த்யஂஶமேஂ பீ ஸஂபவித ஹை, தோ காலபதார்த நிரந்வய கைஸே ஹோ ஸகதா ஹை, கி ஜிஸஸே பூர்வ ஔர பஶ்சாத் வ்ருத்த்யஂஶகீ அபேக்ஷாஸே யுகபத் விநாஶ ஔர உத்பாதகோ ப்ராப்த ஹோதா ஹுஆ பீ ஸ்வபாவஸே அவிநஷ்ட ஔர அநுத்பந்ந ஹோநேஸே வஹ (கால பதார்த)

௨௮௨ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-

௧. வ்ருத்திமாந் = வ்ருத்திவாலா; வ்ருத்திகோ தாரண கரநேவாலா பதார்த .