ஆத்மா ஹி தாவத்ஸ்வஂ பாவஂ கரோதி, தஸ்ய ஸ்வதர்மத்வாதாத்மநஸ்ததாபவநஶக்தி- ஸம்பவேநாவஶ்யமேவ கார்யத்வாத் . ஸ தஂ ச ஸ்வதந்த்ரஃ குர்வாணஸ்தஸ்ய கர்தாவஶ்யஂ ஸ்யாத், க்ரியமாண- ஶ்சாத்மநா ஸ்வோ பாவஸ்தேநாப்யத்வாத்தஸ்ய கர்மாவஶ்யஂ ஸ்யாத் . ஏவமாத்மநஃ ஸ்வபரிணாமஃ கர்ம . ந த்வாத்மா புத்கலஸ்ய பாவாந் கரோதி, தேஷாஂ பரதர்மத்வாதாத்மநஸ்ததாபவநஶக்த்யஸம்பவேநா- கார்யத்வாத் . ஸ தாநகுர்வாணோ ந தேஷாஂ கர்தா ஸ்யாத், அக்ரியமாணாஶ்சாத்மநா தே ந தஸ்ய கர்ம ஸ்யுஃ . ஏவமாத்மநஃ புத்கலபரிணாமோ ந கர்ம ..௧௮௪..
அத கதமாத்மநஃ புத்கலபரிணாமோ ந கர்ம ஸ்யாதிதி ஸந்தேஹமபநுததி —
நிவ்ருத்திஂ கரோதீதி ..௧௮௩.. ஏவஂ பேதபாவநாகதநமுக்யதயா ஸூத்ரத்வயேந பஞ்சமஸ்தலஂ கதம் . அதாத்மநோ நிஶ்சயேந ராகாதிஸ்வபரிணாம ஏவ கர்ம, ந ச த்ரவ்யகர்மேதி ப்ரரூபயதி — குவ்வஂ ஸபாவஂ குர்வந்ஸ்வபாவம் . அத்ர ஸ்வபாவஶப்தேந யத்யபி ஶுத்தநிஶ்சயேந ஶுத்தபுத்தைகஸ்வபாவோ பண்யதே, ததாபி கர்மபந்தப்ரஸ்தாவே ராகாதி- பரிணாமோப்யஶுத்தநிஶ்சயேந ஸ்வபாவோ பண்யதே . தஂ ஸ்வபாவஂ குர்வந் . ஸ கஃ . ஆதா ஆத்மா . ஹவதி ஹி கத்தா கர்தா பவதி ஹி ஸ்பு டம் . கஸ்ய . ஸகஸ்ஸ பாவஸ்ஸ ஸ்வகீயசித்ரூபஸ்வபாவஸ்ய ராகாதிபரிணாமஸ்ய . ததேவ தஸ்ய
அந்வயார்த : — [ஸ்வபாவஂ குர்வந் ] அபநே பாவகோ கரதா ஹுஆ [ஆத்மா ] ஆத்மா [ஹி ] வாஸ்தவமேஂ [ஸ்வகஸ்ய பாவஸ்ய ] அபநே பாவகா [கர்தா பவதி ] கர்தா ஹை; [து ] பரந்து [புத்கலத்ரவ்யமயாநாஂ ஸர்வபாவாநாஂ ] புத்கலத்ரவ்யமய ஸர்வ பாவோஂகா [கர்தா ந ] கர்தா நஹீஂ ஹை ..௧௮௪..
டீகா : — ப்ரதம தோ ஆத்மா வாஸ்தவமேஂ ஸ்வ பாவகோ கரதா ஹை, க்யோஂகி வஹ (பாவ) உஸகா ஸ்வ தர்ம ஹை, இஸலியே ஆத்மாகோ உஸரூப ஹோநேகீ (பரிணமித ஹோநேகீ) ஶக்திகா ஸஂபவ ஹை, அதஃ வஹ (பாவ) அவஶ்யமேவ ஆத்மாகா கார்ய ஹை . (இஸப்ரகார) வஹ (ஆத்மா) உஸே (-ஸ்வ பாவகோ) ஸ்வதஂத்ர- தயா கரதா ஹுஆ உஸகா கர்தா அவஶ்ய ஹை ஔர ஸ்வ பாவ ஆத்மாகே த்வாரா கியா ஜாதா ஹுஆ ஆத்மாகே த்வாரா ப்ராப்ய ஹோநேஸே அவஶ்ய ஹீ ஆத்மாகா கர்ம ஹை . இஸப்ரகார ஸ்வ பரிணாம ஆத்மாகா கர்ம ஹை .
பரந்து, ஆத்மா புத்கலகே பாவோஂகோ நஹீஂ கரதா, க்யோஂகி வே பரகே தர்ம ஹைஂ, இஸலியே ஆத்மாகே உஸ – ரூப ஹோநேகீ ஶக்திகா அஸஂபவ ஹோநேஸே வே ஆத்மாகா கார்ய நஹீஂ ஹைஂ . (இஸப்ரகார) வஹ (ஆத்மா) உந்ஹேஂ ந கரதா ஹுஆ உநகா கர்தா நஹீஂ ஹோதா ஔர வே ஆத்மாகே த்வாரா ந கியே ஜாதே ஹுஏ உஸகா கர்ம நஹீஂ ஹைஂ . இஸப்ரகார புத்கலபரிணாம ஆத்மாகா கர்ம நஹீஂ ஹை ..௧௮௪..
அப, ‘புத்கலபரிணாம ஆத்மாகா கர்ம க்யோஂ நஹீஂ ஹை’ – ஐஸே ஸந்தேஹ கோ தூர கரதே ஹைஂ : —
பண நவ க்ரஹே, ந தஜே, கரே நஹி ஜீவ புத்கலகர்மநே. ௧௮௫.
௩௪௪ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-