அந்தரேண வஸ்து பரிணாமோபி ந ஸத்தாமாலம்பதே . ஸ்வாஶ்ரயபூதஸ்ய வஸ்துநோபாவே நிராஶ்ரயஸ்ய பரிணாமஸ்ய ஶூந்யத்வப்ரஸஂகாத் . வஸ்து புநரூர்த்வதாஸாமாந்யலக்ஷணே த்ரவ்யே ஸஹபாவிவிஶேஷலக்ஷணேஷு குணேஷு க்ரமபாவிவிஶேஷலக்ஷணேஷு பர்யாயேஷு வ்யவஸ்திதமுத்பாதவ்யயத்ரௌவ்யமயாஸ்தித்வேந நிர்வர்தித- நிர்வ்ருத்திமச்ச . அதஃ பரிணாமஸ்வபாவமேவ ..௧௦.. கஃ கர்தா . அத்தோ பரமாத்மபதார்தஃ, ஸுவர்ணத்ரவ்யபீதத்வாதிகுணகுண்டலாதிபர்யாயஸ்தஸுவர்ணபதார்தவத் . புநஶ்ச கிஂரூபஃ . அத்தித்தணிவ்வத்தோ ஶுத்தத்ரவ்யகுணபர்யாயாதாரபூதஂ யச்சுத்தாஸ்தித்வஂ தேந நிர்வ்ருத்தோஸ்தித்வநிர்வ்ருத்தஃ, ஸுவர்ணத்ரவ்யகுணபர்யாயாஸ்தித்வநிர்வ்ருத்தஸுவர்ணபதார்தவதிதி . அயமத்ர தாத்பர்யார்தஃ . யதா ---முக்தஜீவே த்ரவ்யகுண- பர்யாயத்ரயஂ பரஸ்பராவிநாபூதஂ தர்ஶிதஂ ததா ஸஂஸாரிஜீவேபி மதிஜ்ஞாநாதிவிபாவகுணேஷு நரநாரகாதி- விபாவபர்யாயேஷு நயவிபாகேந யதாஸஂபவஂ விஜ்ஞேயம், ததைவ புத்கலாதிஷ்வபி . ஏவஂ ஶுபாஶுப- ஶுத்தபரிணாமவ்யாக்யாநமுக்யத்வேந த்ருதீயஸ்தலே காதாத்வயஂ கதம் ..௧௦.. அத வீதராகஸராகசாரித்ரஸஂஜ்ஞயோஃ (௧) பரிணாம ரஹித வஸ்து கதேகே ஸீஂககே ஸமாந ஹை, (௨) ததா உஸகா, திகாஈ தேநேவாலே கோரஸ இத்யாதி (தூத, தஹீ வகைரஹ) கே பரிணாமோஂகே ஸாத ௧விரோத ஆதா ஹை . (ஜைஸே – பரிணாமகே பிநா வஸ்து அஸ்தித்வ தாரண நஹீஂ கரதீ உஸீ ப்ரகார) வஸ்துகே பிநா பரிணாம பீ அஸ்தித்வகோ தாரண நஹீஂ கரதா, க்யோஂகி ஸ்வாஶ்ரயபூத வஸ்துகே அபாவமேஂ (அபநே ஆஶ்ரயரூப ஜோ வஸ்து ஹை வஹ ந ஹோ தோ ) நிராஶ்ரய பரிணாமகோ ஶூந்யதாகா ப்ரஸஂக ஆதா ஹை .
ஔர வஸ்து தோ ௨ஊ ர்த்வதாஸாமாந்யஸ்வரூப த்ரவ்யமேஂ, ஸஹபாவீ விஶேஷஸ்வரூப (ஸாத ஹீ ஸாத ரஹநேவாலே விஶேஷ -பேத ஜிநகா ஸ்வரூப ஹை ஐஸே) குணோஂமேஂ ததா க்ரமபாவீ விஶேஷஸ்வரூப பர்யாயோஂமேஂ ரஹீ ஹுஈ ஔர உத்பாத -வ்யய -த்ரௌவ்யமய அஸ்தித்வஸே பநீ ஹுஈ ஹை; இஸலியே வஸ்து பரிணாம- ஸ்வபாவவாலீ ஹீ ஹை .
பாவார்த : — ஜஹா ஜஹா வஸ்து திகாஈ தேதீ ஹை வஹா வஹா பரிணாம திகாஈ தேதா ஹை . ஜைஸே — கோரஸ அபநே தூத, தஹீ கீ, சாச இத்யாதி பரிணாமோஂஸே யுக்த ஹீ திகாஈ தேதா ஹை . ஜஹா பரிணாம நஹீஂ ஹோதா வஹா வஸ்து பீ நஹீஂ ஹோதீ . ஜைஸே காலாபந, ஸ்நிக்ததா இத்யாதி பரிணாம நஹீஂ ஹை தோ கதேகே ஸீஂகரூப வஸ்து பீ நஹீஂ ஹை . இஸஸே ஸித்த ஹுஆ கி வஸ்து பரிணாம ரஹித கதாபி நஹீஂ ஹோதீ . ஜைஸே வஸ்து பரிணாமகே பிநா நஹீஂ ஹோதீ உஸீப்ரகார பரிணாம பீ வஸ்துகே பிநா நஹீஂ ஹோதே, க்யோஂகி வஸ்துரூப ஆஶ்ரயகே பிநா பரிணாம கிஸகே ஆஶ்ரயஸே ரஹேஂகே ? கோரஸரூப ஆஶ்ரயகே பிநா தூத, தஹீ இத்யாதி பரிணாம கிஸகே ஆதாரஸே ஹோஂகே ?
௧௬ப்ரவசநஸார[ பகவாநஶ்ரீகுஂதகுஂத-
௧. யதி வஸ்துகோ பரிணாம ரஹித மாநா ஜாவே தோ கோரஸ இத்யாதி வஸ்துஓஂகே தூத, தஹீ ஆதி ஜோ பரிணாம ப்ரத்யக்ஷ திகாஈ தேதே ஹைஂ உநகே ஸாத விரோத ஆயேகா .
௨. காலகீ அபேக்ஷாஸே ஸ்திர ஹோநேகோ அர்தாத் காலாபேக்ஷித ப்ரவாஹகோ ஊ ர்த்வதா அதவா ஊ சாஈ கஹா ஜாதா ஹை . ஊ ர்த்வதாஸாமாந்ய அர்தாத் அநாதி -அநந்த உச்ச (காலாபேக்ஷித) ப்ரவாஹஸாமாந்ய த்ரவ்ய ஹை .