అథేన్ద్రియజ్ఞానస్యైవ ప్రలీనమనుత్పన్నం చ జ్ఞాతుమశక్యమితి వితర్కయతి —
అత్థం అక్ఖణివదిదం ఈహాపువ్వేహిం జే విజాణంతి .
తేసిం పరోక్ఖభూదం ణాదుమసక్కం తి పణ్ణత్తం ..౪౦..
అర్థమక్షనిపతితమీహాపూర్వైర్యే విజానన్తి .
తేషాం పరోక్షభూతం జ్ఞాతుమశక్యమితి ప్రజ్ఞప్తమ్ ..౪౦..
యే ఖలు విషయవిషయిసన్నిపాతలక్షణమిన్ద్రియార్థసన్నికర్షమధిగమ్య క్రమోపజాయమానే-
నేహాదికప్రక్రమేణ పరిచ్ఛిన్దన్తి, తే కిలాతివాహితస్వాస్తిత్వకాలమనుపస్థితస్వాస్తిత్వకాలం వా
న జానాతీతి విచారయతి ---అత్థం ఘటపటాదిజ్ఞేయపదార్థం . కథంభూతం . అక్ఖణివదిదం అక్షనిపతితం ఇన్ద్రియప్రాప్తం
ఇన్ద్రియసంబద్ధం . ఇత్థంభూతమర్థం ఈహాపువ్వేహిం జే విజాణంతి అవగ్రహేహావాయాదిక్రమేణ యే పురుషా విజానన్తి హి
స్ఫు టం . తేసిం పరోక్ఖభూదం తేషాం సమ్బన్ధి జ్ఞానం పరోక్షభూతం సత్ ణాదుమసక్కం తి పణ్ణత్తం సూక్ష్మాదిపదార్థాన్
జ్ఞాతుమశక్యమితి ప్రజ్ఞప్తం కథితమ్ . కైః . జ్ఞానిభిరితి . తద్యథా --చక్షురాదీన్ద్రియం ఘటపటాదిపదార్థపార్శ్వే
గత్వా పశ్చాదర్థం జానాతీతి సన్నికర్షలక్షణం నైయాయికమతే . అథవా సంక్షేపేణేన్ద్రియార్థయోః సంబన్ధః
సన్నికర్షః స ఏవ ప్రమాణమ్ . స చ సన్నికర్ష ఆకాశాద్యమూర్తపదార్థేషు దేశాన్తరితమేర్వాది-
౧. పరోక్ష = అక్షసే పర అర్థాత్ అక్షసే దూర హోవే ఐసా; ఇన్ద్రియ అగోచర .
౨. సన్నిపాత = మిలాప; సంబంధ హోనా వహ .౩. సన్నికర్ష = సంబంధ, సమీపతా .
ఈహాదిపూర్వక జాణతా జే అక్షపతిత పదార్థనే,
తేనే పరోక్ష పదార్థ జాణవుం శక్య నా — జినజీ కహే .౪౦.
౬౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అబ, ఇన్ద్రియజ్ఞానకే లియే నష్ట ఔర అనుత్పన్నకా జాననా అశక్య హై (అర్థాత్ ఇన్ద్రియజ్ఞాన
హీ నష్ట ఔర అనుత్పన్న పదార్థోంకో -పర్యాయోంకో నహీం జాన సకతా) ఐసా న్యాయసే నిశ్చిత కరతే హైం .
అన్వయార్థ : — [యే ] జో [అక్షనిపతితం ] అక్షపతిత అర్థాత్ ఇన్ద్రియగోచర [అర్థం ]
పదార్థకో [ఈహాపూర్వైః ] ఈహాదిక ద్వారా [విజానన్తి ] జానతే హైం, [తేషాం ] ఉనకే లియే [పరోక్షభూతం ]
౧పరోక్షభూత పదార్థకో [జ్ఞాతుం ] జాననా [అశక్యం ] అశక్య హై [ఇతి ప్రజ్ఞప్తం ] ఐసా సర్వజ్ఞదేవనే
కహా హై ..౪౦..
టీకా : — విషయ ఔర విషయీకా ౨సన్నిపాత జిసకా లక్షణ (-స్వరూప) హై, ఐసే
ఇన్ద్రియ ఔర పదార్థకే ౩సన్నికర్షకో ప్రాప్త కరకే, జో అనుక్రమసే ఉత్పన్న ఈహాదికకే క్రమసే జానతే
హైం వే ఉసే నహీం జాన సకతే జిసకా స్వ -అస్తిత్వకాల బీత గయా హై తథా జిసకా స్వ-
అస్తిత్వకాల ఉపస్థిత నహీం హుఆ హై క్యోంకి (-అతీత -అనాగత పదార్థ ఔర ఇన్ద్రియకే) యథోక్త