అన్తరంగస్వరూపకారణత్వేనోపాదాయ ప్రవర్తతే; ప్రవర్తమానం చ సప్రదేశమేవాధ్యవస్యతి స్థూలోపలమ్భక-
త్వాన్నాప్రదేశమ్; మూర్తమేవావగచ్ఛతి తథావిధవిషయనిబన్ధనసద్భావాన్నామూర్తమ్; వర్తమానమేవ పరిచ్ఛి-
నత్తి విషయవిషయిసన్నిపాతసద్భావాన్న తు వృత్తం వర్త్స్యచ్చ . యత్తు పునరనావరణమతీన్ద్రియం జ్ఞానం తస్య
సమిద్ధధూమధ్వజస్యేవానేకప్రకారతాలింగితం దాహ్యం దాహ్యతానతిక్రమాద్దాహ్యమేవ యథా తథాత్మనః అప్రదేశం
సప్రదేశం మూర్తమమూర్తమజాతమతివాహితం చ పర్యాయజాతం జ్ఞేయతానతిక్రమాత్పరిచ్ఛేద్యమేవ భవతీతి ..౪౧..
అథాతీన్ద్రియజ్ఞానమతీతానాగతసూక్ష్మాదిపదార్థాన్ జానాతీత్యుపదిశతి ---అపదేసం అప్రదేశం కాలాణుపరమాణ్వాది
సపదేసం శుద్ధజీవాస్తికాయాదిపఞ్చాస్తికాయస్వరూపం ముత్తం మూర్తం పుద్గలద్రవ్యం అముత్తం చ అమూర్తం చ
శుద్ధజీవద్రవ్యాది పజ్జయమజాదం పలయం గదం చ పర్యాయమజాతం భావినం ప్రలయం గతం చాతీతమేతత్సర్వం పూర్వోక్తం జ్ఞేయం
వస్తు జాణది జానాతి యద్జ్ఞానం కర్తృ తం ణాణమదిందియం భణియం తద్జ్ఞానమతీన్ద్రియం భణితం, తేనైవ సర్వజ్ఞో
భవతి . తత ఏవ చ పూర్వగాథోదితమిన్ద్రియజ్ఞానం మానసజ్ఞానం చ త్యక్త్వా యే నిర్వికల్పసమాధి-
రూపస్వసంవేదనజ్ఞానే సమస్తవిభావపరిణామత్యాగేన రతిం కుర్వన్తి త ఏవ పరమాహ్లాదైకలక్షణసుఖస్వభావం
సర్వజ్ఞపదం లభన్తే ఇత్యభిప్రాయః ..౪౧.. ఏవమతీతానాగతపర్యాయా వర్తమానజ్ఞానే ప్రత్యక్షా న భవన్తీతి
౧. విరూప = జ్ఞానకే స్వరూపసే భిన్న స్వరూపవాలే . (ఉపదేశ, మన ఔర ఇన్ద్రియాఁ పౌద్గలిక హోనేసే ఉనకా రూప
జ్ఞానకే స్వరూపసే భిన్న హై . వే ఇన్ద్రియజ్ఞానమేం బహిరంగ కారణ హైం .)
౨. ఉపలబ్ధి = జ్ఞానావరణీయ కర్మకే క్షయోపశమకే నిమిత్తసే పదార్థోంకో జాననేకీ శక్తి. (యహ ‘లబ్ధ’ శక్తి
జబ ‘ఉపయుక్త’ హోతీ హైం తభీ పదార్థ జాననేమేం ఆతే హై .)
౩. సంస్కార = భూతకాలమేం జానే హుయే పదార్థోంకీ ధారణా .
౭౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧విరూప - కారణతాసే (గ్రహణ కరకే) ఔర ౨ఉపలబ్ధి (-క్షయోపశమ), ౩సంస్కార ఇత్యాదికో
అంతరఙ్గ స్వరూప -కారణతాసే గ్రహణ కరకే ప్రవృత్త హోతా హై; ఔర వహ ప్రవృత్త హోతా హుఆ సప్రదేశకో
హీ జానతా హై క్యోంకి వహ స్థూలకో జాననేవాలా హై, అప్రదేశకో నహీం జానతా, (క్యోంకి వహ
సూక్ష్మకో జాననేవాలా నహీం హై ); వహ మూర్తకో హీ జానతా హై క్యోంకి వైసే (మూర్తిక) విషయకే
సాథ ఉసకా సమ్బన్ధ హై, వహ అమూర్తకో నహీం జానతా (క్యోంకి అమూర్తిక విషయకే సాథ
ఇన్ద్రియజ్ఞానకా సమ్బన్ధ నహీం హై ); వహ వర్తమానకో హీ జానతా హై, క్యోంకి విషయ -విషయీకే
సన్నిపాత సద్భావ హై, వహ ప్రవర్తిత హో చుకనేవాలేకో ఔర భవిష్యమేం ప్రవృత్త హోనేవాలేకో నహీం
జానతా (క్యోంకి ఇన్ద్రియ ఔర పదార్థకే సన్నికర్షకా అభావ హై )
.
పరన్తు జో అనావరణ అతీన్ద్రియ జ్ఞాన హై ఉసే అపనే అప్రదేశ, సప్రదేశ, మూర్త ఔర అమూర్త
(పదార్థ మాత్ర) తథా అనుత్పన్న ఏవం వ్యతీత పర్యాయమాత్ర, జ్ఞేయతాకా అతిక్రమణ న కరనేసే జ్ఞేయ
హీ హై — జైసే ప్రజ్వలిత అగ్నికో అనేక ప్రకారకా ఈంధన, దాహ్యతాకా అతిక్రమణ న కరనేసే
దాహ్య హీ హై . (జైసే ప్రదీప్త అగ్ని దాహ్యమాత్రకో — ఈంధనమాత్రకో — జలా దేతీ హై, ఉసీప్రకార
నిరావరణ జ్ఞాన జ్ఞేయమాత్రకో — ద్రవ్యపర్యాయమాత్రకో — జానతా హై ) ..౪౧..