అథ కుతస్తర్హి జ్ఞేయార్థపరిణమనలక్షణా క్రియా తత్ఫలం చ భవతీతి వివేచయతి —
ఉదయగదా కమ్మంసా జిణవరవసహేహిం ణియదిణా భణియా .
తేసు విమూఢో రత్తో దుట్ఠో వా బంధమణుభవది ..౪౩..
ఉదయగతాః కర్మాంశా జినవరవృషభైః నియత్యా భణితాః .
తేషు విమూఢో రక్తో దుష్టో వా బన్ధమనుభవతి ..౪౩..
సంసారిణో హి నియమేన తావదుదయగతాః పుద్గలకర్మాంశాః సన్త్యేవ . అథ స సత్సు తేషు
కిం కుర్వన్తమ్ . క్షపయన్తమనుభవన్తమ్ . కిమేవ . కర్మైవ . నిర్వికారసహజానన్దైకసుఖస్వభావానుభవనశూన్యః
సన్నుదయాగతం స్వకీయకర్మైవ స అనుభవన్నాస్తే న చ జ్ఞానమిత్యర్థః . అథవా ద్వితీయవ్యాఖ్యానమ్ — యది
జ్ఞాతా ప్రత్యర్థం పరిణమ్య పశ్చాదర్థం జానాతి తదా అర్థానామానన్త్యాత్సర్వపదార్థపరిజ్ఞానం నాస్తి . అథవా
తృతీయవ్యాఖ్యానమ్ – బహిరఙ్గజ్ఞేయపదార్థాన్ యదా ఛద్మస్థావస్థాయాం చిన్తయతి తదా రాగాదివికల్పరహితం
స్వసంవేదనజ్ఞానం నాస్తి, తదభావే క్షాయికజ్ఞానమేవ నోత్పద్యతే ఇత్యభిప్రాయః ..౪౨.. అథానన్తపదార్థ-
పరిచ్ఛిత్తిపరిణమనేపి జ్ఞానం బన్ధకారణం న భవతి, న చ రాగాదిరహితకర్మోదయోపీతి నిశ్చినోతి —
ఉదయగదా కమ్మంసా జిణవరవసహేహిం ణియదిణా భణియా ఉదయగతా ఉదయం ప్రాప్తాః కర్మాంశా
౭౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
భావార్థ : — జ్ఞేయ పదార్థరూపసే పరిణమన కరనా అర్థాత్ ‘యహ హరా హై, యహ పీలా హై’
ఇత్యాది వికల్పరూపసే జ్ఞేయ పదార్థోంమేం పరిణమన కరనా వహ కర్మకా భోగనా హై, జ్ఞానకా నహీం .
నిర్వికార సహజ ఆనన్దమేం లీన రహకర సహజరూపసే జానతే రహనా వహీ జ్ఞానకా స్వరూప హై; జ్ఞేయ
పదార్థోంమేం రుకనా — ఉనకే సన్ముఖ వృత్తి హోనా, వహ జ్ఞానకా స్వరూప నహీం హై ..౪౨..
(యది ఐసా హై ) తో ఫి ర జ్ఞేయ పదార్థరూప పరిణమన జిసకా లక్షణ హై ఐసీ
(జ్ఞేయార్థపరిణమనస్వరూప) క్రియా ఔర ఉసకా ఫల కహాఁసే (కిస కారణసే) ఉత్పన్న హోతా హై,
ఐసా అబ వివేచన కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [ఉదయగతాః కర్మాంశాః ] (సంసారీ జీవకే) ఉదయప్రాప్త కర్మాంశ
(జ్ఞానావరణీయ ఆది పుద్గలకర్మకే భేద) [నియత్యా ] నియమసే [జినవరవృషభైః ] జినవర వృషభోంనే
[భణితాః] కహే హైం . [తేషు ] జీవ ఉన కర్మాంశోంకే హోనే పర [విమూఢః రక్తః దుష్టః వా ] మోహీ, రాగీ
అథవా ద్వేషీ హోతా హుఆ [బన్ధం అనుభవతి ] బన్ధకా అనుభవ కరతా హై ..౪౩..
టీకా : — ప్రథమ తో, సంసారీకే నియమసే ఉదయగత పుద్గల కర్మాంశ హోతే హీ హైం . అబ
భాఖ్యాం జినే కర్మో ఉదయగత నియమథీ సంసారీనే,
తే కర్మ హోతాం మోహీ -రాగీ -ద్వేషీ బంధ అనుభవే .౪౩.