యథా హి మహిలానాం ప్రయత్నమన్తరేణాపి తథావిధయోగ్యతాసద్భావాత్ స్వభావభూత ఏవ మాయోపగుణ్ఠనాగుణ్ఠితో వ్యవహారః ప్రవర్తతే, తథా హి కేవలినాం ప్రయత్నమన్తరేణాపి తథావిధ- యోగ్యతాసద్భావాత్ స్థానమాసనం విహరణం ధర్మదేశనా చ స్వభావభూతా ఏవ ప్రవర్తన్తే . అపి చావిరుద్ధమేతదమ్భోధరదృష్టాన్తాత్ . యథా ఖల్వమ్భోధరాకారపరిణతానాం పుద్గలానాం గమనమవస్థానం గర్జనమమ్బువర్షం చ పురుషప్రయత్నమన్తరేణాపి దృశ్యన్తే, తథా కేవలినాం స్థానాదయోబుద్ధిపూర్వకా ఏవ దృశ్యన్తే . అతోమీ స్థానాదయో మోహోదయపూర్వకత్వాభావాత్ క్రియావిశేషా అపి కేవలినాం క్రియాఫలభూతబన్ధసాధనాని న భవన్తి ..౪౪.. అనీహితాః . కేషామ్ . తేసిం అరహంతాణం తేషామర్హతాం నిర్దోషిపరమాత్మనామ్ . క్వ . కాలే అర్హదవస్థాయామ్ . క ఇవ . మాయాచారో వ్వ ఇత్థీణం మాయాచార ఇవ స్త్రీణామితి . తథా హి — యథా స్త్రీణాం స్త్రీవేదోదయ- సద్భావాత్ప్రయత్నాభావేపి మాయాచారః ప్రవర్తతే, తథా భగవతాం శుద్ధాత్మతత్త్వప్రతిపక్షభూతమోహోదయకార్యేహాపూర్వ-

అన్వయార్థ : — [తేషామ్ అర్హతాం ] ఉన అరహన్త భగవన్తోంకే [కాలే ] ఉస సమయ [స్థాననిషద్యావిహారాః ] ఖడే రహనా, బైఠనా, విహార [ధర్మోపదేశః చ ] ఔర ధర్మోపదేశ-[స్త్రీణాం మాయాచారః ఇవ ] స్త్రియోంకే మాయాచారకీ భాఁతి, [నియతయః ] స్వాభావిక హీ — ప్రయత్న బినా హీ — హోతా హై ..౪౪..

టీకా : — జైసే స్త్రియోంకే, ప్రయత్నకే బినా భీ, ఉస ప్రకార యోగ్యతాకా సద్భావ హోనేసే స్వభావభూత హీ మాయాకే ఢక్కనసే ఢఁకా హుఆ వ్యవహార ప్రవర్తతా హై, ఉసీప్రకార కేవలీభగవానకే, ప్రయత్నకే బినా హీ ( – ప్రయత్న న హోనేపర భీ) ఉస ప్రకారకీ యోగ్యతాకా సద్భావ హోనేసే ఖడే రహనా, బైఠనా, విహార ఔర ధర్మదేశనా స్వభావభూత హీ ప్రవర్తతే హైం ఔర యహ (ప్రయత్నకే బినా హీ విహారాదికా హోనా), బాదలకే దృష్టాన్తసే అవిరుద్ధ హై . జైసే బాదలకే ఆకారరూప పరిణమిత పుద్గలోంకా గమన, స్థిరతా, గర్జన ఔర జలవృష్టి పురుష -ప్రయత్నకే బినా భీ దేఖీ జాతీ హై, ఉసీప్రకార కేవలీభగవానకే ఖడే రహనా ఇత్యాది అబుద్ధిపూర్వక హీ (ఇచ్ఛాకే బినా హీ) దేఖా జాతా హై . ఇసలియే యహ స్థానాదిక ( – ఖడే రహనే -బైఠనే ఇత్యాదికా వ్యాపార), మోహోదయపూర్వక న హోనేసే, క్రియావిశేష ( – క్రియాకే ప్రకార) హోనే పర భీ కేవలీ భగవానకే క్రియాఫలభూత బన్ధకే సాధన నహీం హోతే .

భావార్థ : — కేవలీ భగవానకే స్థాన, ఆసన ఔర విహార, యహ కాయయోగసమ్బన్ధీ క్రియాఏఁ తథా దివ్యధ్వనిసే నిశ్చయ -వ్యవహారస్వరూప ధర్మకా ఉపదేశ – వచనయోగ సమ్బన్ధీ క్రియా-

౭౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-