అథ క్రమకృతప్రవృత్త్యా జ్ఞానస్య సర్వగతత్వం న సిద్ధయతీతి నిశ్చినోతి — ఉపజ్జది జది ణాణం కమసో అట్ఠే పడుచ్చ ణాణిస్స .
జ్ఞేయభూతానాం పరిచ్ఛేదకా గ్రాహకాః . అఖణ్డైకప్రతిభాసమయం యన్మహాసామాన్యం తత్స్వభావమాత్మానం యోసౌ ప్రత్యక్షం న జానాతి స పురుషః ప్రతిభాసమయేన మహాసామాన్యేన యే వ్యాప్తా అనన్తజ్ఞానవిశేషాస్తేషాం విషయభూతాః యేనన్తద్రవ్యపర్యాయాస్తాన్ కథం జానాతి, న కథమపి . అథ ఏతదాయాతమ్ — యః ఆత్మానం న జానాతి స సర్వం న జానాతీతి . తథా చోక్తమ్ --‘‘ఏకో భావః సర్వభావస్వభావః సర్వే భావా ఏకభావస్వభావాః . ఏకో భావస్తత్త్వతో యేన బుద్ధః సర్వే భావాస్తత్త్వతస్తేన బుద్ధాః ..’’ అత్రాహ శిష్య : – ఆత్మపరిజ్ఞానే సతి సర్వపరిజ్ఞానం భవతీత్యత్ర వ్యాఖ్యాతం, తత్ర తు పూర్వసూత్రే భణితం సర్వపరిజ్ఞానే సత్యాత్మపరిజ్ఞానం భవతీతి . యద్యేవం తర్హి ఛద్మస్థానాం సర్వపరిజ్ఞానం నాస్త్యాత్మపరిజ్ఞానం కథం భవిష్యతి, ఆత్మపరిజ్ఞానాభావే చాత్మభావనా కథం, తదభావే కేవలజ్ఞానోత్పత్తిర్నాస్తీతి . పరిహారమాహ — పరోక్షప్రమాణభూతశ్రుతజ్ఞానేన సర్వపదార్థా జ్ఞాయన్తే . కథమితి చేత్ --లోకాలోకాదిపరిజ్ఞానం వ్యాప్తిజ్ఞానరూపేణ ఛద్మస్థానామపి విద్యతే, తచ్చ వ్యాప్తిజ్ఞానం పరోక్షాకారేణ కేవలజ్ఞానవిషయగ్రాహకం కథంచిదాత్మైవ భణ్యతే .
భావార్థ : — ౪౮ ఔర ౪౯వీం గాథామేం ఐసా బతాయా గయా హై కి సబకో నహీం జానతా వహ అపనేకో నహీం జానతా, ఔర జో అపనేకో నహీం జానతా వహ సబకో నహీం జానతా . అపనా జ్ఞాన ఔర సబకా జ్ఞాన ఏక సాథ హీ హోతా హై . స్వయం ఔర సర్వ — ఇన దోమేంసే ఏకకా జ్ఞాన హో ఔర దూసరేకా న హో యహ అసమ్భవ హై .
యహ కథన ఏకదేశ జ్ఞానకీ అపేక్షాసే నహీం కిన్తు పూర్ణజ్ఞానకీ (కేవలజ్ఞానకీ) అపేక్షాసే హై ..౪౯..
అన్వయార్థ : — [యది ] యది [జ్ఞానినః జ్ఞానం ] ఆత్మాకా జ్ఞాన [క్రమశః ] క్రమశః [అర్థాన్ ప్రతీత్య ] పదార్థోంకా అవలమ్బన లేకర [ఉత్పద్యతే ] ఉత్పన్న హోతా హో [తత్ ] తో వహ (జ్ఞాన) [ న ఏవ నిత్యం భవతి ] నిత్య నహీం హై, [న క్షాయికం ] క్షాయిక నహీం హై, [న ఏవ సర్వగతమ్ ] ఔర సర్వగత నహీం హై ..౫౦..
జో జ్ఞాన ‘జ్ఞానీ’ను ఊపజే క్రమశః అరథ అవలంబీనే, తో నిత్య నహి, క్షాయిక నహి నే సర్వగత నహి జ్ఞాన ఏ .౫౦.