సప్రతిపక్షం సహానివృద్ధి చ గౌణమితి కృత్వా జ్ఞానం చ సౌఖ్యం చ హేయమ్ . ఇతరత్పునరమూర్తాభి-
శ్చైతన్యానువిధాయినీభిరేకాకినీభిరేవాత్మపరిణామశక్తిభిస్తథావిధేభ్యోతీన్ద్రియేభ్యః స్వాభావిక-
చిదాకారపరిణామేభ్యః సముత్పద్యమానమత్యన్తమాత్మాయత్తత్వాన్నిత్యం యుగపత్కృతప్రవృత్తి నిఃప్రతిపక్ష-
మహానివృద్ధి చ ముఖ్యమితి కృత్వా జ్ఞానం సౌఖ్యం చోపాదేయమ్ ..౫౩..
ఇత్యాద్యధికారగాథాసూత్రమేకం, తదనన్తరమతీన్ద్రియజ్ఞానముఖ్యత్వేన ‘జం పేచ్ఛదో’ ఇత్యాది సూత్రమేకం,
అథేన్ద్రియజ్ఞానముఖ్యత్వేన ‘జీవో సయం అముత్తో’ ఇత్యాది గాథాచతుష్టయం, తదనన్తరమతీన్ద్రియసుఖముఖ్యతయా
‘జాదం సయం’ ఇత్యాది గాథాచతుష్టయం, అథానన్తరమిన్ద్రియసుఖప్రతిపాదనరూపేణ గాథాష్టకమ్, తత్రాప్యష్టకమధ్యే
ప్రథమత ఇన్ద్రియసుఖస్య దుఃఖత్వస్థాపనార్థం ‘మణుఆసురా’ ఇత్యాది గాథాద్వయం, అథ ముక్తాత్మనాం దేహాభావేపి
సుఖమస్తీతి జ్ఞాపనార్థం దేహః సుఖకారణం న భవతీతి కథనరూపేణ ‘పప్పా ఇట్ఠే విసయే’ ఇత్యాది సూత్రద్వయం,
తదనన్తరమిన్ద్రియవిషయా అపి సుఖకారణం న భవన్తీతి కథనేన ‘తిమిరహరా’ ఇత్యాది గాథాద్వయమ్,
అతోపి సర్వజ్ఞనమస్కారముఖ్యత్వేన ‘తేజోదిట్ఠి’ ఇత్యాది గాథాద్వయమ్ . ఏవం పఞ్చమస్థలే అన్తరస్థలచతుష్టయం
భవతీతి సుఖప్రపఞ్చాధికారే సముదాయపాతనికా .. అథాతీన్ద్రియసుఖస్యోపాదేయభూతస్య స్వరూపం ప్రపఞ్చ-
యన్నతీన్ద్రియజ్ఞానమతీన్ద్రియసుఖం చోపాదేయమితి, యత్పునరిన్ద్రియజం జ్ఞానం సుఖం చ తద్ధేయమితి ప్రతిపాదనరూపేణ
ప్రథమతస్తావదధికారస్థలగాథయా స్థలచతుష్టయం సూత్రయతి — అత్థి అస్తి విద్యతే . కిం కర్తృ . ణాణం
జ్ఞానమితి భిన్నప్రక్రమో వ్యవహితసమ్బన్ధః . కింవిశిష్టమ్ . అముత్తం ముత్తం అమూర్తం మూర్తం చ . పునరపి
కింవిశిష్టమ్ . అదిందియం ఇందియం చ యదమూర్తం తదతీన్ద్రియం మూర్తం పునరిన్ద్రియజమ్ . ఇత్థంభూతం జ్ఞానమస్తి . కేషు
విషయేషు . అత్థేసు జ్ఞేయపదార్థేషు, తహా సోక్ఖం చ తథైవ జ్ఞానవదమూర్తమతీన్ద్రియం మూర్తమిన్ద్రియజం చ సుఖమితి .
జం తేసు పరం చ తం ణేయం యత్తేషు పూర్వోక్తజ్ఞానసుఖేషు మధ్యే పరముత్కృష్టమతీన్ద్రియం తదుపాదేయమితి జ్ఞాతవ్యమ్ . తదేవ
౧. మూర్తిక ఇన్ద్రియజ జ్ఞాన క్రమసే ప్రవృత్త హోతా హై; యుగపత్ నహీం హోతా; తథా మూర్తిక ఇన్ద్రియజ సుఖ భీ క్రమశః
హోతా హై, ఏక హీ సాథ సర్వ ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా యా సర్వ ప్రకారసే నహీం హోతా .
౨. సప్రతిపక్ష = ప్రతిపక్ష – విరోధీ సహిత . (మూర్త -ఇన్ద్రియజ జ్ఞాన అపనే ప్రతిపక్ష అజ్ఞానసహిత హీ హోతా హై, ఔర
మూర్త ఇన్ద్రియజ సుఖ ఉసకే ప్రతిపక్షభూత దుఃఖ సహిత హీ హోతా హై .
౩. సహానివృద్ధి = హానివృద్ధి సహిత .
౪. చైతన్యానువిధాయీ = చైతన్యకే అనుసార వర్తనేవాలీ; చైతన్యకే అనుకూలరూపసే – విరుద్ధరూపసే నహీం వర్తనేవాలీ .
౯౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧ప్రవృత్త హోనేవాలా, ౨సప్రతిపక్ష ఔర ౩సహానివృద్ధి హై ఇసలియే గౌణ హై ఐసా సమఝకర వహ
హేయ హై అర్థాత్ ఛోడనే యోగ్య హై; ఔర దూసరా జ్ఞాన తథా సుఖ అమూర్తరూప ఐసీ
౪చైతన్యానువిధాయీ ఐకాకీ ఆత్మపరిణామ శక్తియోంసే తథావిధ అతీన్ద్రియ స్వాభావిక-
చిదాకార -పరిణామోంకే ద్వారా ఉత్పన్న హోతా హుఆ అత్యన్త ఆత్మాధీన హోనేసే నిత్య యుగపత్
ప్రవర్తమాన, నిఃప్రతిపక్ష ఔర హానివృద్ధిసే రహిత హై, ఇసలియే ముఖ్య హై, ఐసా సమఝకర వహ
(జ్ఞాన ఔర సుఖ) ఉపాదేయ అర్థాత్ గ్రహణ కరనే యోగ్య హై ..౫౩..