స్వపరవికల్పాన్తఃపాతి ప్రేక్షత ఏవ . తస్య ఖల్వమూర్తేషు ధర్మాధర్మాదిషు, మూర్తేష్వప్యతీన్ద్రియేషు పరమాణ్వాదిషు, ద్రవ్యప్రచ్ఛన్నేషు కాలాదిషు, క్షేత్రప్రచ్ఛన్నేష్వలోకాకాశప్రదేశాదిషు, కాలప్రచ్ఛన్నేష్వ- సాంప్రతికపర్యాయేషు, భావప్రచ్ఛన్నేషు స్థూలపర్యాయాన్తర్లీనసూక్ష్మపర్యాయేషు సర్వేష్వపి స్వపరవ్యవస్థా- వ్యవస్థితేష్వస్తి ద్రష్టృత్వం, ప్రత్యక్షత్వాత్ . ప్రత్యక్షం హి జ్ఞానముద్భిన్నానన్తశుద్ధిసన్నిధానమనాది- సిద్ధచైతన్యసామాన్యసంబన్ధమేకమేవాక్షనామానమాత్మానం ప్రతి నియతమితరాం సామగ్రీమమృగయమాణ- మనన్తశక్తిసద్భావతోనన్తతాముపగతం దహనస్యేవ దాహ్యాకారాణాం జ్ఞానస్య జ్ఞేయాకారాణామన- ర్భూతాః ప్రతిసమయప్రవర్తమానషట్ప్రకారప్రవృద్ధిహానిరూపా అర్థపర్యాయా భావప్రచ్ఛన్నా భణ్యన్తే . సయలం తత్పూర్వోక్తం సమస్తం జ్ఞేయం ద్విధా భవతి . కథమితి చేత్ . సగం చ ఇదరం కిమపి యథాసంభవం స్వద్రవ్యగతం ఇతరత్పరద్రవ్యగతం చ . తదుభయం యతః కారణాజ్జానాతి తేన కారణేన తం ణాణం తత్పూర్వోక్తజ్ఞానం హవది భవతి . కథంభూతమ్ . పచ్చక్ఖం ప్రత్యక్షమితి . అత్రాహం శిష్యః — జ్ఞానప్రపఞ్చాధికారః పూర్వమేవ గతః, అస్మిన్ సుఖప్రపఞ్చాధికారే సుఖమేవ కథనీయమితి . పరిహారమాహ — యదతీన్ద్రియం జ్ఞానం పూర్వం భణితం తదేవాభేదనయేన సుఖం భవతీతి జ్ఞాపనార్థం, అథవా జ్ఞానస్య ముఖ్యవృత్త్యా తత్ర హేయోపాదేయచిన్తా నాస్తీతి జ్ఞాపనార్థం వా . ఏవమతీన్ద్రియజ్ఞానముపాదేయమితి హై . అమూర్త ధర్మాస్తికాయ, అధర్మాస్తికాయ ఇత్యాది, మూర్త పదార్థోంమేం భీ అతీన్ద్రియ పరమాణు ఇత్యాది, తథా ద్రవ్యమేం ప్రచ్ఛన్న కాల ఇత్యాది (-ద్రవ్య అపేక్షాసే గుప్త ఐసే జో కాల ధర్మాస్తికాయ వగైరహ), క్షేత్రమేం ప్రచ్ఛన్న అలోకాకాశకే ప్రదేశ ఇత్యాది, కాలమేం ప్రచ్ఛన్న ౧అసామ్ప్రతిక (అతీత -అనాగత) పర్యాయేం తథా భావ -ప్రచ్ఛన్న స్థూల పర్యాయోంమేం ౨అన్తర్లీన సూక్ష్మ పర్యాయేం హైం, ఉన సబకా — జో కి స్వ ఔర పరకే భేదసే విభక్త హైం ఉనకా వాస్తవమేం ఉస అతీన్ద్రియ జ్ఞానకే దృష్టాపన హై; (అర్థాత్ ఉన సబకో వహ అతీన్ద్రియ జ్ఞాన దేఖతా హై) క్యోంకి వహ (అతీన్ద్రియ జ్ఞాన) ప్రత్యక్ష హై . జిసే అనన్త శుద్ధికా సద్భావ ప్రగట హుఆ హై, ఐసే చైతన్యసామాన్యకే సాథ అనాదిసిద్ధ సమ్బన్ధవాలే ఏక హీ ఆత్మాకే ద్వారా సీధా ప్రవృత్తి కరతా హై), జో (ఇన్ద్రియాదిక) అన్య సామగ్రీకో నహీం ఢూఁఢతా ఔర జో అనన్తశక్తికే సద్భావకే కారణ అనన్తతాకో (-బేహదతాకో) ప్రాప్త హై, ఐసే ఉస ప్రత్యక్ష జ్ఞానకో — జైసే దాహ్యాకార దహనకా అతిక్రమణ నహీం కరతే ఉసీప్రకార జ్ఞేయాకార జ్ఞానకా ౪అతిక్రమ (ఉల్లంఘన) న కరనేసే — యథోక్త ప్రభావకా అనుభవ కరతే హుఏ (-ఉపర్యుక్త పదార్థోంకో జానతే హుఏ) కౌన రోక
ప్రత్యక్ష జ్ఞాన అక్ష అర్థాత్ ఆత్మాకే ద్వారా హీ జానతా హై .)
౯౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౩‘అక్ష’ నామక ఆత్మాకే ప్రతి జో నియత హై (అర్థాత్ జో జ్ఞాన ఆత్మాకే సాథ హీ లగా హుఆ హై —
౧. అసాంప్రతిక = అతాత్కాలిక ; వర్తమానకాలీన నహి ఐసా; అతీత – అనాగత.
౨. అన్తర్లీన = అన్దర లీన హుఏ; అన్తర్మగ్న .
౩. అక్ష = ఆత్మాకా నామ ‘అక్ష’ భీ హై . (ఇన్ద్రియజ్ఞాన అక్ష = అర్థాత్ ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా జానతా హై; అతీన్ద్రియ
౪. జ్ఞేయాకార జ్ఞానకో పార నహీం కర సకతే — జ్ఞానకీ హద బాహర జా నహీం సకతే, జ్ఞానమేం జాన హీ లేతే హై .