జం పరదో విణ్ణాణం తం తు పరోక్ఖం తి భణిదమట్ఠేసు .
యత్తు ఖలు పరద్రవ్యభూతాదన్తఃకరణాదిన్ద్రియాత్పరోపదేశాదుపలబ్ధేః సంస్కారాదాలోకాదేర్వా ప్రతిభాసమయపరమజ్యోతిఃకారణభూతే స్వశుద్ధాత్మస్వరూపభావనాసముత్పన్నపరమాహ్లాదైకలక్షణసుఖసంవిత్త్యాకార- పరిణతిరూపే రాగాదివికల్పోపాధిరహితే స్వసంవేదనజ్ఞానే భావనా కర్తవ్యా ఇత్యభిప్రాయః ..౫౭.. అథ పునరపి ప్రకారాన్తరేణ ప్రత్యక్షపరోక్షలక్షణం కథయతి — జం పరదో విణ్ణాణం తం తు పరోక్ఖం తి భణిదం యత్పరతః సకాశాద్విజ్ఞానం పరిజ్ఞానం భవతి తత్పునః పరోక్షమితి భణితమ్ . కేషు విషయేషు . అట్ఠేసు జ్ఞేయపదార్థేషు . జది పరద్రవ్యరూప ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా జానతా హై ఇసలియే వహ ప్రత్యక్ష నహీం హై ..౫౭..
అబ, పరోక్ష ఔర ప్రత్యక్షకే లక్షణ బతలాతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [పరతః ] పరకే ద్వారా హోనేవాలా [యత్ ] జో [అర్థేషు విజ్ఞానం ] పదార్థ సమ్బన్ధీ విజ్ఞాన హై [తత్ తు ] వహ తో [పరోక్షం ఇతి భణితం ] పరోక్ష కహా గయా హై, [యది ] యది [కేవలేన జీవేణ ] మాత్ర జీవకే ద్వారా హీ [జ్ఞాతం భవతి హి ] జానా జాయే తో [ప్రత్యక్షం ] వహ జ్ఞాన ప్రత్యక్ష హై ..౫౮..
టీకా : — నిమిత్తతాకో ప్రాప్త (నిమిత్తరూప బనే హుఏ) ఐసే జో పరద్రవ్యభూత అంతఃకరణ (మన), ఇన్ద్రియ, ౧పరోపదేశ, ౨ఉపలబ్ధి, ౩సంస్కార యా ౪ప్రకాశాదిక హైం ఉనకే ద్వారా హోనేవాలా
అర్థో తణుం జే జ్ఞాన పరతః థాయ తేహ పరోక్ష ఛే; జీవమాత్రథీ జ జణాయ జో , తో జ్ఞాన తే ప్రత్యక్ష ఛే. ౫౮.
౧౦౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. పరోపదేశ = అన్యకా ఉపదేశ.
౨. ఉపలబ్ధి = జ్ఞానావరణీయ కర్మకే క్షయోపశమకే నిమిత్తసే ఉత్పన్న పదార్థోంకో జాననేకీ శక్తి . (యహ ‘లబ్ధ’
శక్తి జబ ‘ఉపర్యుక్త’ హోతీ హై, తభీ పదార్థ జ్ఞాత హోతా హై .)
౩. సంస్కార = పూర్వ జ్ఞాత పదార్థకీ ధారణా.
౪. చక్షుఇన్ద్రియ ద్వారా రూపీ పదార్థకో దేఖనేమేం ప్రకాశ భీ నిమిత్తరూప హోతా హై.