అథ పరోక్షజ్ఞానినామపారమార్థికమిన్ద్రియసుఖం విచారయతి —
మణుఆసురామరిందా అహిద్దుదా ఇందిఏహిం సహజేహిం .
అసహంతా తం దుక్ఖం రమంతి విసఏసు రమ్మేసు ..౬౩..
మనుజాసురామరేన్ద్రా అభిద్రుతా ఇన్ద్రియైః సహజైః .
అసహమానాస్తద్దుఃఖం రమన్తే విషయేషు రమ్యేషు ..౬౩..
అమీషాం ప్రాణినాం హి ప్రత్యక్షజ్ఞానాభావాత్పరోక్షజ్ఞానముపసర్పతాం తత్సామగ్రీభూతేషు స్వరసత
ఏవేన్ద్రియేషు మైత్రీ ప్రవర్తతే . అథ తేషాం తేషు మైత్రీముపగతానాముదీర్ణమహామోహకాలానలకవలితానాం
‘‘సమసుఖశీలితమనసాం చ్యవనమపి ద్వేషమేతి కిము కామాః . స్థలమపి దహతి ఝషాణాం కిమఙ్గ
పునరఙ్గమఙ్గారాః’’ ..౬౨.. ఏవమభేదనయేన కేవలజ్ఞానమేవ సుఖం భణ్యతే ఇతి కథనముఖ్యతయా గాథాచతుష్టయేన
చతుర్థస్థలం గతమ్ . అథ సంసారిణామిన్ద్రియజ్ఞానసాధకమిన్ద్రియసుఖం విచారయతి — మణుఆసురామరిందా మనుజా-
సురామరేన్ద్రాః . కథంభూతాః . అహిద్దుదా ఇందిఏహిం సహజేహిం అభిద్రుతాః కదర్థితాః దుఖితాః . కైః . ఇన్ద్రియైః
సహజైః . అసహంతా తం దుక్ఖం తద్దుఃఖోద్రేకమసహమానాః సన్తః . రమంతి విసఏసు రమ్మేసు రమన్తే విషయేషు రమ్యాభాసేషు
ఇతి . అథ విస్తరః — మనుజాదయో జీవా అమూర్తాతీన్ద్రియజ్ఞానసుఖాస్వాదమలభమానాః సన్తః మూర్తేన్ద్రియ-
జ్ఞానసుఖనిమిత్తం తన్నిమిత్తపఞ్చేన్ద్రియేషు మైత్రీ కుర్వన్తి . తతశ్చ తప్తలోహగోలకానాముదకాకర్షణమివ
విషయేషు తీవ్రతృష్ణా జాయతే . తాం తృష్ణామసహమానా విషయాననుభవన్తి ఇతి . తతో జ్ఞాయతే పఞ్చేన్ద్రియాణి
౧౧౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అబ, పరోక్షజ్ఞానవాలోంకే అపారమార్థిక ఇన్ద్రియసుఖకా విచార కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [మనుజాసురామరేన్ద్రాః ] మనుష్యేన్ద్ర (చక్రవర్తీ) అసురేన్ద్ర ఔర సురేన్ద్ర
[సహజైః ఇన్ద్రియైః ] స్వాభావిక (పరోక్షజ్ఞానవాలోంకో జో స్వాభావిక హై ఐసీ) ఇన్ద్రియోంసే
[అభిద్రుతాః ] పీడిత వర్తతే హుఏ [తద్ దుఃఖం ] ఉస దుఃఖకో [అసహమానాః ] సహన న కర సకనేసే
[రమ్యేషు విషయేషు ] రమ్య విషయోంమేం [రమన్తే ] రమణ కరతే హైం ..౬౩..
టీకా : — ప్రత్యక్ష జ్ఞానకే అభావకే కారణ పరోక్ష జ్ఞానకా ఆశ్రయ లేనేవాలే ఇన
ప్రాణియోంకో ఉసకీ (-పరోక్ష జ్ఞానకీ) సామగ్రీరూప ఇన్ద్రియోంకే ప్రతి నిజరససే హీ (-స్వభావసే
హీ) మైత్రీ ప్రవర్తతీ హై . అబ ఇన్ద్రియోంకే ప్రతి మైత్రీకో ప్రాప్త ఉన ప్రాణియోంకో, ఉదయప్రాప్త
మహామోహరూపీ కాలాగ్నినే గ్రాస బనా లియా హై, ఇసలియే తప్త లోహేకే గోలేకీ భాఁతి (-జైసే గరమ
సుర -అసుర -నరపతి పీడిత వర్తే సహజ ఇన్ద్రియో వడే,
నవ సహీ శకే తే దుఃఖ తేథీ రమ్య విషయోమాం రమే. ౬౩.