యేషాం జీవదవస్థాని హతకానీన్ద్రియాణి, న నామ తేషాముపాధిప్రత్యయం దుఃఖమ్, కింతు
స్వాభావికమేవ, విషయేషు రతేరవలోకనాత్ . అవలోక్యతే హి తేషాం స్తమ్బేరమస్య కరేణుకుట్టనీగాత్ర-
స్పర్శ ఇవ, సఫ రస్య బడిశామిషస్వాద ఇవ, ఇన్దిరస్య సంకోచసంముఖారవిన్దామోద ఇవ, పతంగస్య
ప్రదీపార్చీరూప ఇవ, కురంగస్య మృగయుగేయస్వర ఇవ, దుర్నివారేన్ద్రియవేదనావశీకృతానామాసన్ననిపాతేష్వపి
విషయేష్వభిపాతః . యది పునర్న తేషాం దుఃఖం స్వాభావికమభ్యుపగమ్యేత తదోపశాన్తశీతజ్వరస్య
సంస్వేదనమివ, ప్రహీణదాహజ్వరస్యారనాలపరిషేక ఇవ, నివృత్తనేత్రసంరమ్భస్య చ వటాచూర్ణావచూర్ణనమివ,
వినష్టకర్ణశూలస్య బస్తమూత్రపూరణమివ, రూఢవ్రణస్యాలేపనదానమివ, విషయవ్యాపారో న దృశ్యేత . దృశ్యతే
చాసౌ . తతః స్వభావభూతదుఃఖయోగిన ఏవ జీవదిన్ద్రియాః పరోక్షజ్ఞానినః ..౬౪..
కస్మాదితి చేత్ . పఞ్చేన్ద్రియవిషయేషు రతేరవలోకనాత్ . జఇ తం ణ సబ్భావం యది తద్దుఃఖం స్వభావేన నాస్తి
హి స్ఫు టం వావారో ణత్థి విసయత్థం తర్హి విషయార్థం వ్యాపారో నాస్తి న ఘటతే . వ్యాధిస్థానామౌషధేష్వివ
౧౧౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
టీకా : — జినకీ హత (నికృష్ట, నింద్య) ఇన్ద్రియాఁ జీవిత (-విద్యమాన) హైం, ఉన్హేం
ఉపాధికే కారణ (బాహ్య సంయోగోంకే కారణ, ఔపాధిక) దుఃఖ నహీం హై కిన్తు స్వాభావిక హీ
హై, క్యోంకి ఉనకీ విషయోంమేం రతి దేఖీ జాతీ హై . జైసే – హాథీ హథినీరూపీ కుట్టనీకే శరీర-
స్పర్శకీ ఓర, మఛలీ బంసీమేం ఫఁసే హుఏ మాంసకే స్వాదకీ ఓర, భ్రమర బన్ద హో జానేవాలే
కమలకే గంధకీ ఓర, పతంగా దీపకకీ జ్యోతికే రూపకీ ఓర ఔర హిరన శికారీకే సంగీతకే
స్వరకీ ఓర దౌడతే హుఏ దిఖాఈ దేతే హైం ఉసీప్రకార – దుర్నివార ఇన్ద్రియవేదనాకే వశీభూత హోతే హుఏ
వే యద్యపి విషయోంకా నాశ అతి నికట హై (అర్థాత్ విషయ క్షణిక హైం) తథాపి, విషయోంకీ
ఓర దౌడతే దిఖాఈ దేతే హైం . ఔర యది ‘ఉనకా దుఃఖ స్వాభావిక హై’ ఐసా స్వీకార న కియా
జాయే తో జైసే — జిసకా శీతజ్వర ఉపశాంత హో గయా హై, వహ పసీనా ఆనేకే లియే ఉపచార
కరతా తథా జిసకా దాహజ్వర ఉతర గయా హై వహ కాఁజీసే శరీరకే తాపకో ఉతారతా తథా జిసకీ
ఆఁఖోంకా దుఃఖ దూర హో గయా హై వహ వటాచూర్ణ (-శంఖ ఇత్యాదికా చూర్ణ) ఆఁజతా తథా జిసకా
కర్ణశూల నష్ట హో గయా హో వహ కానమేం ఫి ర బకరేకా మూత్ర డాలతా దిఖాఈ నహీం దేతా ఔర
జిసకా ఘావ భర జాతా హై వహ ఫి ర లేప కరతా దిఖాఈ నహీం దేతా — ఇసీప్రకార ఉనకే విషయ
వ్యాపార దేఖనేమేం నహీం ఆనా చాహియే; కిన్తు ఉనకే వహ (విషయప్రవృత్తి) తో దేఖీ జాతీ హై .
ఇససే (సిద్ధ హుఆ కి) జినకే ఇన్ద్రియాఁ జీవిత హైం ఐసే పరోక్షజ్ఞానియోంకే దుఃఖ స్వాభావిక
హీ హై .
భావార్థ : — పరోక్షజ్ఞానియోంకే స్వభావసే హీ దుఃఖ హై, క్యోంకి ఉనకే విషయోంమేం రతి
వర్తతీ హై; కభీ -కభీ తో వే, అసహ్య తృష్ణాకీ దాహసే (-తీవ్ర ఇచ్ఛారూపీ దుఃఖకే కారణ)