ద్రవ్యాణి చ గుణాశ్చ పర్యాయాశ్చ అభిధేయభేదేప్యభిధానాభేదేన అర్థాః . తత్ర గుణ-
పర్యాయానియ్రతి గుణపర్యాయైరర్యన్త ఇతి వా అర్థా ద్రవ్యాణి, ద్రవ్యాణ్యాశ్రయత్వేనేయ్రతి ద్రవ్యైరాశ్రయ-
భూతైరర్యన్త ఇతి వా అర్థా గుణాః, ద్రవ్యాణి క్రమపరిణామేనేయ్రతి ద్రవ్యైః క్రమపరిణామేనార్యన్త ఇతి
వా అర్థాః పర్యాయాః . యథా హి సువర్ణం పీతతాదీన్ గుణాన్ కుణ్డలాదీంశ్చ పర్యాయానియర్తి తైరర్యమాణం
వా అర్థో ద్రవ్యస్థానీయం, యథా చ సువర్ణమాశ్రయత్వేనేయ్రతి తేనాశ్రయభూతేనార్యమాణా వా అర్థాః
టీకా : — ద్రవ్య, గుణ ఔర పర్యాయోంమేం అభిధేయభేద హోనే పర భీ అభిధానకా అభేద
హోనేసే వే ‘అర్థ’ హైం [అర్థాత్ ద్రవ్యోం, గుణోం ఔర పర్యాయోంమేం వాచ్యకా భేద హోనే పర భీ వాచకమేం
భేద న దంఖేం తో ‘అర్థ’ ఐసే ఏక హీ వాచక (-శబ్ద) సే యే తీనోం పహిచానే జాతే హైం ] . ఉసమేం
(ఇన ద్రవ్యోం, గుణోం ఔర పర్యాయోంమేంసే), జో గుణోంకో ఔర పర్యాయోంకో ప్రాప్త కరతే హైం — పహుఁచతే హైం
అథవా జో గుణోం ఔర పర్యాయోంకే ద్వారా ప్రాప్త కియే జాతే హై — పహుఁచే జాతే హైం ఐసే ౧‘అర్థ’ వే ద్రవ్య
హైం, జో ద్రవ్యోంకో ఆశ్రయకే రూపమేం ప్రాప్త కరతే హైం — పహుఁచతే హైం – అథవా జో ఆశ్రయభూత ద్రవ్యోంకే ద్వారా
ప్రాప్త కియే జాతే హైం — పహుఁచే జాతే హైం ఐసే ‘అర్థ’ వే గుణ హైం, జో ద్రవ్యోంకో క్రమపరిణామసే ప్రాప్త కరతే
— పహుఁచతే హైం అథవా జో ద్రవ్యోంకే ద్వారా క్రమపరిణామసే (క్రమశః హోనేవాలే పరిణామకే కారణ)
ప్రాప్త కియే జాతే హైం — పహుఁచే జాతే హైం ఐసే ‘అర్థ’ వే పర్యాయ హై .
జైసే ద్రవ్యస్థానీయ (-ద్రవ్యకే సమాన, ద్రవ్యకే దృష్టాన్తరూప) సువర్ణ, పీలాపన ఇత్యాది
గుణోంకో ఔర కుణ్డల ఇత్యాది పర్యాయోంకో ప్రాప్త కరతా హై – పహుఁచతా హై అథవా (సువర్ణ) ఉనకే ద్వారా
(-పీలాపనాది గుణోం ఔర కుణ్డలాది పర్యాయోం ద్వారా) ప్రాప్త కియా జాతా హై — పహుఁచా జాతా హై
ఇసలియే ద్రవ్యస్థానీయ సువర్ణ ‘అర్థ’ హై, జైసే పీలాపన ఇత్యాది గుణ సువర్ణకో ఆశ్రయకే రూపమేం
ప్రాప్త కరతే హైం — పహుఁచతే హైం అథవా (వే) ఆశ్రయభూత సువర్ణకే ద్వారా ప్రాప్త కియే జాతే హైం — పహుఁచే
జాతే హైం ఇసలియే పీలాపన ఇత్యాది గుణ ‘అర్థ’ హైం; ఔర జైసే కుణ్డల ఇత్యాది పర్యాయేం సువర్ణకో
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞానతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౧౪౯
తథాహి — అత్రైవ దేహే నిశ్చయనయేన శుద్ధబుద్ధైకస్వభావః పరమాత్మాస్తి . కస్మాద్ధేతోః . నిర్వికారస్వసంవేదన-
ప్రత్యక్షత్వాత్ సుఖాదివత్ ఇతి, తథైవాన్యేపి పదార్థా యథాసంభవమాగమాభ్యాసబలోత్పన్నప్రత్యక్షేణానుమానేన వా
జ్ఞాయన్తే . తతో మోక్షార్థినా భవ్యేనాగమాభ్యాసః కర్తవ్య ఇతి తాత్పర్యమ్ ..౮౬.. అథ ద్రవ్యగుణపర్యాయా-
ణామర్థసంజ్ఞాం కథయతి — దవ్వాణి గుణా తేసిం పజ్జాయా అట్ఠసణ్ణయా భణియా ద్రవ్యాణి గుణాస్తేషాం ద్రవ్యాణాం
పర్యాయాశ్చ త్రయోప్యర్థసంజ్ఞయా భణితాః కథితా అర్థసంజ్ఞా భవన్తీత్యర్థః . తేసు తేషు త్రిషు ద్రవ్యగుణపర్యాయేషు
మధ్యే గుణపజ్జయాణం అప్పా గుణపర్యాయాణాం సంబంధీ ఆత్మా స్వభావః . కః ఇతి పృష్టే . దవ్వ త్తి
ఉవదేసో ద్రవ్యమేవ స్వభావ ఇత్యుపదేశః, అథవా ద్రవ్యస్య కః స్వభావ ఇతి పృష్టే గుణపర్యాయాణామాత్మా
౧. ‘ఋ’ ధాతుమేంసే ‘అర్థ’ శబ్ద బనా హై . ‘ఋ’ అర్థాత్ పానా, ప్రాప్త కరనా, పహుఁచనా, జానా . ‘అర్థ’ అర్థాత్
(౧) జో పాయే – ప్రాప్త కరే – పహుఁచే, అథవా (౨) జిసే పాయా జాయే – ప్రాప్త కియా జాయే – పహుఁచా జాయే .