అథ ద్రవ్యలక్షణముపలక్షయతి —
అపరిచ్చత్తసహావేణుప్పాదవ్వయధువత్తసంబద్ధం .
గుణవం చ సపజ్జాయం జం తం దవ్వం తి వుచ్చంతి ..౯౫..
అపరిత్యక్తస్వభావేనోత్పాదవ్యయధ్రువత్వసంబద్ధమ్ .
గుణవచ్చ సపర్యాయం యత్తద్ద్రవ్యమితి బ్రువన్తి ..౯౫..
అపరిచ్చత్తసహావేణ అపరిత్యక్త స్వభావమస్తిత్వేన సహాభిన్నం ఉప్పాదవ్వయధువత్తసంజుత్తం ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యైః సహ
సంయుక్తం గుణవం చ సపజ్జాయం గుణవత్పర్యాయసహితం చ జం యదిత్థంభూతం సత్తాదిలక్షణత్రయసంయుక్తం తం దవ్వం తి వుచ్చంతి
తద్ద్రవ్యమితి బ్రువన్తి సర్వజ్ఞాః . ఇదం ద్రవ్యముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యైర్గుణపర్యాయైశ్చ సహ లక్ష్యలక్షణభేదే అపి సతి
సత్తాభేదం న గచ్ఛతి . తర్హి కిం కరోతి . స్వరూపతయైవ తథావిధత్వమవలమ్బతే . తథావిధత్వమవలమ్బతే
కోర్థః . ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యస్వరూపం గుణపర్యాయస్వరూపం చ పరిణమతి శుద్ధాత్మవదేవ . తథాహి —
౧౭౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
భావార్థ : — ‘మైం మనుష్య హూఁ, శరీరాదిక సమస్త క్రియాఓంకో మైం కరతా హూఁ, స్త్రీ -పుత్ర-
ధనాదికే గ్రహణ -త్యాగకా మైం స్వామీ హూఁ’ ఇత్యాది మాననా సో మనుష్యవ్యవహార (మనుష్యరూప ప్రవృత్తి)
హై; ‘మాత్ర అచలిత చేతనా వహ హీ మైం హూఁ’ ఐసా మాననా — పరిణమిత హోనా సో ఆత్మవ్యవహార
(ఆత్మారూప ప్రవృత్తి) హై .
జో మనుష్యాదిపర్యాయమేం లీన హైం, వే ఏకాన్తదృష్టివాలే లోగ మనుష్యవ్యవహారకా ఆశ్రయ కరతే
హైం, ఇసలియే రాగీ -ద్వేషీ హోతే హైం ఔర ఇసప్రకార పరద్రవ్యరూప కర్మకే సాథ సమ్బన్ధ కరతే హోనేసే వే
పరసమయ హైం; ఔర జో భగవాన ఆత్మస్వభావమేం హీ స్థిత హైం వే అనేకాన్తదృష్టివాలే లోగ
మనుష్యవ్యవహారకా ఆశ్రయ నహీం కరకే ఆత్మవ్యవహారకా ఆశ్రయ కరతే హైం, ఇసలియే రాగీ -ద్వేషీ నహీం
హోతే అర్థాత్ పరమ ఉదాసీన రహతే హైం ఔర ఇసప్రకార పరద్రవ్యరూప కర్మకే సాథ సమ్బన్ధ న కరకే
మాత్ర స్వద్రవ్యకే సాథ హీ సమ్బన్ధ కరతే హైం, ఇసలియే వే స్వసమయ హైం ..౯౪..
అబ ద్రవ్యకా లక్షణ బతలాతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [అపరిత్యక్తస్వభావేన ] స్వభావకో ఛోడే బినా [యత్ ] జో
[ఉత్పాదవ్యయధ్రువత్వసంబద్ధమ్ ] ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యసంయుక్త హై [చ ] తథా [గుణవత్ సపర్యాయం ]
గుణయుక్త ఔర పర్యాయసహిత హై, [తత్ ] ఉసే [ద్రవ్యమ్ ఇతి ] ‘ద్రవ్య’ [బ్రువన్తి ] కహతే హైం ..౯౫..
ఛోడయా వినా జ స్వభావనే ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రువయుక్త ఛే,
వళీ గుణ నే పర్యయ సహిత జే, ‘ద్రవ్య’ భాఖ్యుం తేహనే. ౯౫.