ఇహ ఖలు యదనారబ్ధస్వభావభేదముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యత్రయేణ గుణపర్యాయద్వయేన చ యల్లక్ష్యతే తద్
ద్రవ్యమ్ . తత్ర హి ద్రవ్యస్య స్వభావోస్తిత్వసామాన్యాన్వయః . అస్తిత్వం హి వక్ష్యతి ద్వివిధం
– స్వరూపాస్తిత్వం సాదృశ్యాస్తిత్వం చేతి . తత్రోత్పాదః ప్రాదుర్భావః, వ్యయః ప్రచ్యవనం, ధ్రౌవ్యమవస్థితిః .
గుణా విస్తారవిశేషాః . తే ద్వివిధాః సామాన్యవిశేషాత్మకత్వాత్ . తత్రాస్తిత్వం నాస్తిత్వ-
మేకత్వమన్యత్వం ద్రవ్యత్వం పర్యాయత్వం సర్వగతత్వమసర్వగతత్వం సప్రదేశత్వమప్రదేశత్వం మూర్తత్వమమూర్తత్వం
సక్రి యత్వమక్రి యత్వం చేతనత్వమచేతనత్వం కర్తృత్వమకర్తృత్వం భోక్తృత్వమభోక్తృత్వమగురులఘుత్వం చేత్యాదయః
సామాన్యగుణాః, అవగాహహేతుత్వం గతినిమిత్తతా స్థితికారణత్వం వర్తనాయతనత్వం రూపాదిమత్తా
చేతనత్వమిత్యాదయో విశేషగుణాః . పర్యాయా ఆయతవిశేషాః . తే పూర్వమేవోక్తాశ్చతుర్విధాః .
కేవలజ్ఞానోత్పత్తిప్రస్తావే శుద్ధాత్మరుచిపరిచ్ఛిత్తినిశ్చలానుభూతిరూపకారణసమయసారపర్యాయస్య వినాశే సతి
శుద్ధాత్మోపలమ్భవ్యక్తిరూపకార్యసమయసారస్యోత్పాదః కారణసమయసారస్య వ్యయస్తదుభయాధారభూతపరమాత్మద్రవ్య-
త్వేన ధ్రౌవ్యం చ . తథానన్తజ్ఞానాదిగుణాః, గతిమార్గణావిపక్షభూతసిద్ధగతిః, ఇన్ద్రియమార్గణావిపక్ష-
భూతాతీన్ద్రియత్వాదిలక్షణాః శుద్ధపర్యాయాశ్చ భవన్తీతి . యథా శుద్ధసత్తయా సహాభిన్నం పరమాత్మద్రవ్యం
పూర్వోక్తోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యైర్గుణపర్యాయైశ్చ సహ సంజ్ఞాలక్షణప్రయోజనాదిభేదేపి సతి తైః సహ సత్తాభేదం న
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞేయతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౧౭౧
టీకా : — యహాఁ (ఇస విశ్వమేం) జో, స్వభావభేద కియే బినా, ౧ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యత్రయసే
ఔర ౨గుణపర్యాయద్వయసే ౩లక్షిత హోతా హై, వహ ద్రవ్య హై . ఇనమేంసే (-స్వభావ, ఉత్పాద, వ్యయ, ధ్రౌవ్య,
గుణ ఔర పర్యాయమేంసే) ద్రవ్యకా స్వభావ వహ ౪అస్తిత్వసామాన్యరూప అన్వయ హై; అస్తిత్వ దో
ప్రకారకా కహేంగే : — ౧ – స్వరూప -అస్తిత్వ . ౨ – సాదృశ్య -అస్తిత్వ . ఉత్పాద వహ ప్రాదుర్భావ (ప్రగట
హోనా – ఉత్పన్న హోనా) హై; వ్యయ వహ ప్రచ్యుతి (అర్థాత్ భ్రష్ట, – నష్ట హోనా) హై; ధ్రౌవ్య వహ అవస్థితి
(ఠికానా) హై; గుణ వహ విస్తారవిశేష హైం . వే సామాన్యవిశేషాత్మక హోనేసే దో ప్రకారకే హైం . ఇనమేం,
అస్తిత్వ, నాస్తిత్వ, ఏకత్వ, అన్యత్వ, ద్రవ్యత్వ, పర్యాయత్వ, సర్వగతత్వ, అసర్వగతత్వ, సప్రదేశత్వ,
అప్రదేశత్వ, మూర్తత్వ, అమూర్తత్వ, సక్రియత్వ, అక్రియత్వ, చేతనత్వ, అచేతనత్వ, కర్తృత్వ, అకర్తృత్వ,
భోక్తృత్వ, అభోక్తృత్వ, అగురులఘుత్వ, ఇత్యాది సామాన్యగుణ హైం; అవగాహహేతుత్వ, గతినిమిత్తతా,
స్థితికారణత్వ, వర్తనాయతనత్వ, రూపాదిమత్త్వ, చేతనత్వ ఇత్యాది విశేష గుణ హైం . పర్యాయ ఆయతవిశేష
హైం . వే పూర్వ హీ (౯౩ వీం గాథా కీ టీకామేం) కథిత చార ప్రకారకీ హైం .
౧. ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యత్రయ = ఉత్పాద, వ్యయ ఔర ధ్రౌవ్య – యహ త్రిపుటీ (తీనోంకా సమూహ) .
౨. గుణపర్యాయద్వయ = గుణ ఔర పర్యాయ – యహ యుగల (దోనోంకా సమూహ)
౩. లక్షిత హోతా హై = లక్ష్యరూప హోతా హై, పహిచానా జాతా హై . [ (౧) ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్య తథా (౨) గుణపర్యాయ
వే లక్షణ హైం ఔర ద్రవ్య వహ లక్ష్య హై . ]
౪. అస్తిత్వసామాన్యరూప అన్వయ = ‘హై, హై, హై’ ఐసా ఏకరూప భావ ద్రవ్యకా స్వభావ హై . (అన్వయ = ఏకరూపతా
సదృశభావ .)