న ఖలు ద్రవ్యైర్ద్రవ్యాన్తరాణామారమ్భః, సర్వద్రవ్యాణాం స్వభావసిద్ధత్వాత్ . స్వభావసిద్ధత్వం తు
తేషామనాదినిధనత్వాత్ . అనాదినిధనం హి న సాధనాన్తరమపేక్షతే . గుణపర్యాయాత్మానమాత్మనః
స్వభావమేవ మూలసాధనముపాదాయ స్వయమేవ సిద్ధసిద్ధిమద్భూతం వర్తతే . యత్తు ద్రవ్యైరారభ్యతే న తద్
ద్రవ్యాన్తరం, కాదాచిత్కత్వాత్ స పర్యాయః, ద్వయణుకాదివన్మనుష్యాదివచ్చ . ద్రవ్యం పునరనవధి
త్రిసమయావస్థాయి న తథా స్యాత్ . అథైవం యథా సిద్ధం స్వభావత ఏవ ద్రవ్యం, తథా సదిత్యపి
తత్స్వభావత ఏవ సిద్ధమిత్యవధార్యతామ్, సత్తాత్మనాత్మనః స్వభావేన నిష్పన్ననిష్పత్తిమద్భావ-
యుక్తత్వాత్ . న చ ద్రవ్యాదర్థాన్తరభూతా సత్తోపపత్తిమభిప్రపద్యతే, యతస్తత్సమవాయాత్తత్సదితి స్యాత్ .
తత్సదపి స్వభావత ఏవేత్యాఖ్యాతి — దవ్వం సహావసిద్ధం ద్రవ్యం పరమాత్మద్రవ్యం స్వభావసిద్ధం భవతి . కస్మాత్ .
అనాద్యనన్తేన పరహేతునిరపేక్షేణ స్వతః సిద్ధేన కేవలజ్ఞానాదిగుణాధారభూతేన సదానన్దైకరూపసుఖసుధారసపరమ-
సమరసీభావపరిణతసర్వశుద్ధాత్మప్రదేశభరితావస్థేన శుద్ధోపాదానభూతేన స్వకీయస్వభావేన నిష్పన్నత్వాత్ .
యచ్చ స్వభావసిద్ధం న భవతి తద్ద్రవ్యమపి న భవతి . ద్వయణుకాదిపుద్గలస్కన్ధపర్యాయవత్
మనుష్యాదిజీవపర్యాయవచ్చ . సదితి యథా స్వభావతః సిద్ధం తద్ద్రవ్యం తథా సదితి సత్తాలక్షణమపి స్వభావత
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞేయతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౧౮౩
టీకా : — వాస్తవమేం ద్రవ్యోంసే ద్రవ్యాన్తరోంకీ ఉత్పత్తి నహీం హోతీ, క్యోంకి సర్వ ద్రవ్య
స్వభావసిద్ధ హైం . (ఉనకీ) స్వభావసిద్ధతా తో ఉనకీ అనాదినిధనతాసే హై; క్యోంకి
౧అనాదినిధన సాధనాన్తరకీ అపేక్షా నహీం రఖతా . వహ గుణపర్యాయాత్మక ఐసే అపనే స్వభావకో
హీ — జో కి మూల సాధన హై ఉసే — ధారణ కరకే స్వయమేవ సిద్ధ హుఆ వర్తతా హై .
జో ద్రవ్యోంసే ఉత్పన్న హోతా హై వహ తో ద్రవ్యాన్తర నహీం హై, ౨కాదాచిత్కపనేకే కారణ పర్యాయ
హై; జైసే – ద్విఅణుక ఇత్యాది తథా మనుష్య ఇత్యాది . ద్రవ్య తో అనవధి (మర్యాదా రహిత) త్రిసమయ –
అవస్థాయీ (త్రికాలస్థాయీ) హోనేసే ఉత్పన్న నహీం హోతా .
అబ ఇసప్రకార – జైసే ద్రవ్య స్వభావసే హీ సిద్ధ హై ఉసీప్రకార ‘(వహ) సత్ హై’ ఐసా భీ
ఉసకే స్వభావసే హీ సిద్ధ హై, ఐసా నిర్ణయ హో; క్యోంకి సత్తాత్మక ఐసే అపనే స్వభావసే
నిష్పన్న హుఏ భావవాలా హై ( – ద్రవ్యకా ‘సత్ హై’ ఐసా భావ ద్రవ్యకే సత్తాస్వరూప స్వభావకా హీ
బనా హుఆ హై) .
ద్రవ్యసే అర్థాన్తరభూత సత్తా ఉత్పన్న నహీం హై (-నహీం బన సకతీ, యోగ్య నహీం హై) కి జిసకే
సమవాయసే వహ (-ద్రవ్య) ‘సత్’ హో . (ఇసీకో స్పష్ట సమఝాతే హైం ) : —
౧. అనాదినిధన = ఆది ఔర అన్తసే రహిత . (జో అనాదిఅనన్త హో ఉసకీ సిద్ధికే లియే అన్య సాధనకీ
ఆవశ్యకతా నహీం హై .)
౨. కాదాచిత్క = కదాచిత్ – కిసీసమయ హో ఐసా; అనిత్య .