సతః సత్తాయాశ్చ న తావద్యుతసిద్ధత్వేనార్థాన్తరత్వం, తయోర్దణ్డదణ్డివద్యుతసిద్ధస్యాదర్శనాత్ . అయుత-
సిద్ధత్వేనాపి న తదుపపద్యతే . ఇహేదమితి ప్రతీతేరుపపద్యత ఇతి చేత్ కింనిబన్ధనా హీహేదమితి
ప్రతీతిః . భేదనిబన్ధనేతి చేత్ కో నామ భేదః . ప్రాదేశిక అతాద్భావికో వా . న
తావత్ప్రాదేశికః, పూర్వమేవ యుతసిద్ధత్వస్యాపసారణాత్ . అతాద్భావికశ్చేత్ ఉపపన్న ఏవ, యద్ ద్రవ్యం
తన్న గుణ ఇతి వచనాత్ . అయం తు న ఖల్వేకాన్తేనేహేదమితి ప్రతీతేర్నిబన్ధనం,
ఏవ భవతి, న చ భిన్నసత్తాసమవాయాత్ . అథవా యథా ద్రవ్యం స్వభావతః సిద్ధం తథా తస్య యోసౌ
సత్తాగుణః సోపి స్వభావసిద్ధ ఏవ . కస్మాదితి చేత్ . సత్తాద్రవ్యయోః సంజ్ఞాలక్షణప్రయోజనాదిభేదేపి
దణ్డదణ్డివద్భిన్నప్రదేశాభావాత్ . ఇదం కే కథితవన్తః . జిణా తచ్చదో సమక్ఖాదా జినాః కర్తారః తత్త్వతః
సమ్యగాఖ్యాతవన్తః కథితవన్తః సిద్ధం తహ ఆగమదో సన్తానాపేక్షయా ద్రవ్యార్థికనయేనానాదినిధనాగమాదపి
తథా సిద్ధం ణేచ్ఛది జో సో హి పరసమఓ నేచ్ఛతి న మన్యతే య ఇదం వస్తుస్వరూపం స హి స్ఫు టం పరసమయో
౧౮౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
ప్రథమ తో ౧సత్సే ౨సత్తాకీ ౩యుతసిద్ధతాసే అర్థాన్తరత్వ నహీం హై, క్యోంకి దణ్డ ఔర దణ్డీకీ
భాఁతి ఉనకే సమ్బన్ధమేం యుతసిద్ధతా దిఖాఈ నహీం దేతీ . (దూసరే) అయుతసిద్ధతాసే భీ వహ
(అర్థాన్తరత్వ) నహీం బనతా . ‘ఇసమేం యహ హై (అర్థాత్ ద్రవ్యమేం సత్తా హై)’ ఐసీ ప్రతీతి హోతీ హై ఇసలియే
వహ బన సకతా హై, — ఐసా కహా జాయ తో (పూఛతే హైం కి) ‘ఇసమేం యహ హై’ ఐసీ ప్రతీతి కిసకే
ఆశ్రయ (-కారణ) సే హోతీ హై ? యది ఐసా కహా జాయ కి భేదకే ఆశ్రయసే (అర్థాత్ ద్రవ్య ఔర
సత్తామేం భేద హోనేసే) హోతీ హై తో, వహ కౌనసా భేద హై ? ప్రాదేశిక యా అతాద్భావిక ? ౪ప్రాదేశిక
తో హై నహీం, క్యోంకి యుతసిద్ధత్వ పహలే హీ రద్ద (నష్ట, నిరర్థక) కర దియా గయా హై, ఔర యది
౫అతాద్భావిక కహా జాయ తో వహ ఉపపన్న హీ (ఠీక హీ) హై, క్యోంకి ఐసా (శాస్త్రకా) వచన
హై కి ‘జో ద్రవ్య హై వహ గుణ నహీం హై .’ పరన్తు (యహాఁ భీ యహ ధ్యానమేం రఖనా కి) యహ అతాద్భావిక
భేద ‘ఏకాన్తసే ఇసమేం యహ హై’ ఐసీ ప్రతీతికా ఆశ్రయ (కారణ) నహీం హై, క్యోంకి వహ
౧. సత్ = అస్తిత్వవాన్ అర్థాత్ ద్రవ్య .౨. సత్తా = అస్తిత్వ (గుణ) .
౩. యుతసిద్ధ = జుడకర సిద్ధ హుఆ; సమవాయసే – సంయోగసే సిద్ధ హుఆ . [జైసే లాఠీ ఔర మనుష్యకే భిన్న హోనే
పర భీ లాఠీకే యోగసే మనుష్య ‘లాఠీవాలా’ హోతా హై, ఇసీప్రకార సత్తా ఔర ద్రవ్యకే అలగ హోనే పర భీ
సత్తాకే యోగసే ద్రవ్య ‘సత్తావాలా’ (‘సత్’) హుఆ హై ఐసా నహీం హై . లాఠీ ఔర మనుష్యకీ భాఁతి సత్తా ఔర
ద్రవ్య అలగ దిఖాఈ హీ నహీం దేతే . ఇసప్రకార ‘లాఠీ’ ఔర లాఠీవాలే’ కీ భాఁతి ‘సత్తా’ ఔర ‘సత్’కే
సంబంధమేం యుతసిద్ధతా నహీం హై . ]
౪. ద్రవ్య ఔర సత్తామేం ప్రదేశభేద నహీం హై; క్యోంకి ప్రదేశభేద హో తో యుతసిద్ధత్వ ఆయే, జిసకో పహలే హీ రద్ద కరకే
బతాయా హై .
౫. ద్రవ్య వహ గుణ నహీం హై ఔర గుణ వహ ద్రవ్య నహీం హై, – ఐసే ద్రవ్య -గుణకే భేదకో (గుణ -గుణీ -భేదకో)
అతాద్భావిక (తద్రూప న హోనేరూప) భేద కహతే హైం . యది ద్రవ్య ఔర సత్తామేం ఐసా భేద కహా జాయ తో వహ
యోగ్య హీ హై .