న ఖలు సర్గః సంహారమన్తరేణ, న సంహారో వా సర్గమన్తరేణ, న సృష్టిసంహారౌ స్థితి-
మన్తరేణ, న స్థితిః సర్గసంహారమన్తరేణ . య ఏవ హి సర్గః స ఏవ సంహారః, య ఏవ సంహారః
స ఏవ సర్గః, యావేవ సర్గసంహారౌ సైవ స్థితిః, యైవ స్థితిస్తావేవ సర్గసంహారావితి . తథా హి —
య ఏవ కుమ్భస్య సర్గః స ఏవ మృత్పిణ్డస్య సంహారః, భావస్య భావాన్తరాభావస్వభావేనావభాసనాత్ .
య ఏవ చ మృత్పిణ్డస్య సంహారః స ఏవ కుమ్భస్య సర్గః, అభావస్య భావాన్తరభావస్వభావేనావ-
భాసనాత్ . యౌ చ కుమ్భపిణ్డయోః సర్గసంహారౌ సైవ మృత్తికాయాః స్థితిః, ❃వ్యతిరేకాణామన్వయా-
సత్తాలక్షణవివరణముఖ్యతయా ద్వితీయస్థలం గతమ్ . అథోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణాం పరస్పరసాపేక్షత్వం దర్శయతి —
ణ భవో భంగవిహీణో నిర్దోషపరమాత్మరుచిరూపసమ్యక్త్వపర్యాయస్య భవ ఉత్పాదః తద్విపరీతమిథ్యాత్వపర్యాయస్య
భఙ్గం వినా న భవతి . కస్మాత్ . ఉపాదానకారణాభావాత్, మృత్పిణ్డభఙ్గాభావే ఘటోత్పాద ఇవ . ద్వితీయం చ
కారణం మిథ్యాత్వపర్యాయభఙ్గస్య సమ్యక్త్వపర్యాయరూపేణ ప్రతిభాసనాత్ . తదపి కస్మాత్ . ‘‘భావాన్తర-
స్వభావరూపో భవత్యభావ’’ ఇతి వచనాత్ . ఘటోత్పాదరూపేణ మృత్పిణ్డభఙ్గ ఇవ . యది పునర్మిథ్యాత్వపర్యాయ-
భఙ్గస్య సమ్యక్త్వోపాదానకారణభూతస్యాభావేపి శుద్ధాత్మానుభూతిరుచిరూపసమ్యక్త్వస్యోత్పాదో భవతి,
తర్హ్యుపాదానకారణరహితానాం ఖపుష్పాదీనామప్యుత్పాదో భవతు . న చ తథా . భంగో వా ణత్థి సంభవవిహీణో
౧౯౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
టీకా : — వాస్తవమేం ౧సర్గ ౨సంహారకే బినా నహీం హోతా ఔర సంహార సర్గకే బినా నహీం
హోతా; ౩సృష్టి ఔర సంహార ౪స్థితి (ధ్రౌవ్య) కే బినా నహీం హోతే, స్థితి సర్గ ఔర సంహారకే బినా
నహీం హోతీ .
జో సర్గ హై వహీ సంహార హై, జో సంహార హై వహీ సర్గ హై; జో సర్గ ఔర సంహార హై వహీ స్థితి
హై; జో స్థితి హై వహీ సర్గ ఔర సంహార హై . వహ ఇసప్రకార : — జో కుమ్భకా సర్గ హై వహీ
౫మృతికాపిణ్డకా సంహార హై; క్యోంకి భావకా భావాన్తరకే అభావస్వభావసే అవభాసన హై . (అర్థాత్
భావ అన్యభావకే అభావరూప స్వభావసే ప్రకాశిత హై – దిఖాఈ దేతా హై .) ఔర జో మృత్తికాపిణ్డకా
సంహార హై వహీ కుమ్భకా సర్గ హై, క్యోంకి అభావకా భావాన్తరకే భావస్వభావసే అవభాసన హై;
(అర్థాత్ నాశ అన్యభావకే ఉత్పాదరూప స్వభావసే ప్రకాశిత హై .)
ఔర జో కుమ్భకా సర్గ ఔర పిణ్డకా సంహార హై వహీ మృత్తికాకీ స్థితి హై, క్యోంకి
❃‘వ్యతిరేకముఖేన.....క్రమణాత్’ కే స్థాన పర నిమ్న ప్రకార పాఠ చాహియే ఐసా లగతా హై,
‘‘వ్యతిరేకాణామన్వయానతిక్రమణాత్ . యైవ చ మృత్తికాయాః స్థితిస్తావేవ కుమ్భపిణ్డయోః సర్గసంహారౌ,
వ్యతిరేకముఖేనైవాన్వయస్య ప్రకాశనాత్ .’’ హిన్దీ అనువాద ఇస సంశోధిత పాఠానుసార కియా హై .
౧. సర్గ = ఉత్పాద, ఉత్పత్తి . ౨. సంహార = వ్యయ, నాశ .
౩. సృష్టి = ఉత్పత్తి . ౪. స్థితి = స్థిత రహనా; ధ్రువ రహనా, ధ్రౌవ్య .
౫. మృత్తికాపిణ్డ = మిట్టీకా పిణ్డ .