సమవేతం ఖలు ద్రవ్యం సంభవస్థితినాశసంజ్ఞితార్థైః .
ఏకస్మిన్ చైవ సమయే తస్మాద్ద్రవ్యం ఖలు తత్త్రితయమ్ ..౧౦౨..
ఇహ హి యో నామ వస్తునో జన్మక్షణః స జన్మనైవ వ్యాప్తత్వాత్ స్థితిక్షణో నాశక్షణశ్చ
న భవతి; యశ్చ స్థితిక్షణః స ఖలూభయోరన్తరాలదుర్లలితత్వాజ్జన్మక్షణో నాశక్షణశ్చ న భవతి;
యశ్చ నాశక్షణః స తూత్పద్యావస్థాయ చ నశ్యతో జన్మక్షణః స్థితిక్షణశ్చ న భవతి;
— ఇత్యుత్పాదాదీనాం వితర్క్యమాణః క్షణభేదో హృదయభూమిమవతరతి . అవతరత్యేవం యది ద్రవ్యమాత్మ-
నైవోత్పద్యతే ఆత్మనైవావతిష్ఠతే ఆత్మనైవ నశ్యతీత్యభ్యుపగమ్యతే . తత్తు నాభ్యుపగతమ్ . పర్యాయాణా-
ద్రవ్యార్థికనయేన సర్వం ద్రవ్యం భవతి . పూర్వోక్తోత్పాదాదిత్రయస్య తథైవ స్వసంవేదనజ్ఞానాదిపర్యాయత్రయస్య
చానుగతాకారేణాన్వయరూపేణ యదాధారభూతం తదన్వయద్రవ్యం భణ్యతే, తద్విషయో యస్య స భవత్యన్వయద్రవ్యార్థికనయః .
యథేదం జ్ఞానాజ్ఞానపర్యాయద్వయే భఙ్గత్రయం వ్యాఖ్యాతం తథాపి సర్వద్రవ్యపర్యాయేషు యథాసంభవం జ్ఞాతవ్యమిత్య-
భిప్రాయః ..౧౦౧.. అథోత్పాదాదీనాం పునరపి ప్రకారాన్తరేణ ద్రవ్యేణ సహాభేదం సమర్థయతి సమయభేదం చ
నిరాకరోతి — సమవేదం ఖలు దవ్వం సమవేతమేకీభూతమభిన్నం భవతి ఖలు స్ఫు టమ్ . కిమ్ . ఆత్మద్రవ్యమ్ . కైః
సహ . సంభవఠిదిణాససణ్ణిదట్ఠేహిం సమ్యక్త్వజ్ఞానపూర్వకనిశ్చలనిర్వికారనిజాత్మానుభూతిలక్షణవీతరాగచారిత్ర-
పర్యాయేణోత్పాదః తథైవ రాగాదిపరద్రవ్యైకత్వపరిణతిరూపచారిత్రపర్యాయేణ నాశస్తదుభయాధారాత్మద్రవ్యత్వావస్థా-
౧౯౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అన్వయార్థ : — [ద్రవ్యం ] ద్రవ్య [ఏకస్మిన్ చ ఏవ సమయే ] ఏక హీ సమయమేం
[సంభవస్థితినాశసంజ్ఞితార్థైః ] ఉత్పాద, స్థితి ఔర నాశ నామక ౧అర్థోంకే సాథ [ఖలు ] వాస్తవమేం
[సమవేతం ] ౨సమవేత (ఏకమేక) హై; [తస్మాత్ ] ఇసలియే [తత్ త్రితయం ] యహ ౩త్రితయ [ఖలు ]
వాస్తవమేం [ద్రవ్యం ] ద్రవ్య హై ..౧౦౨..
టీకా : — (ప్రథమ శంకా ఉపస్థిత కీ జాతీ హై : — ) యహాఁ, (విశ్వమేం) వస్తుకా
జో జన్మక్షణ హై వహ జన్మసే హీ వ్యాప్త హోనేసే స్థితిక్షణ ఔర నాశక్షణ నహీం హై, (-వహ
పృథక్ హీ హోతా హై); జో స్థితిక్షణ హో వహ దోనోంకే అన్తరాలమేం (ఉత్పాదక్షణ ఔర
నాశక్షణకే బీచ) దృఢతయా రహతా హై, ఇసలియే (వహ) జన్మక్షణ ఔర నాశక్షణ నహీం హై; ఔర
జో నాశక్షణ హై వహ, – వస్తు ఉత్పన్న హోకర ఔర స్థిర రహకర ఫి ర నాశకో ప్రాప్త హోతీ హై
ఇసలియే, – జన్మక్షణ ఔర స్థితిక్షణ నహీం హై; — ఇసప్రకార తర్క పూర్వక విచార కరనే పర
ఉత్పాదాదికా క్షణభేద హృదయభూమిమేం ఉతరతా హై (అర్థాత్ ఉత్పాద, వ్యయ ఔర ధ్రౌవ్యకా సమయ
౧. అర్థ = పదార్థ (౮౭ వీం గాథామేం సమఝాయా గయా హై, తద్నుసార పర్యాయ భీ అర్థ హై .)
౨. సమవేత = సమవాయవాలా, తాదాత్మ్యసహిత జుడా హువా, ఏకమేక .
౩. త్రితయ = తీనకా సముదాయ . (ఉత్పాద, వ్యయ ఔర ధ్రౌవ్య, ఇన తీనోంకా సముదాయ వాస్తవమేం ద్రవ్య హీ హై .)