పర్యాయద్రవ్యత్వేషు ప్రత్యేకవర్తీన్యప్యుత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణి త్రిస్వభావస్పర్శిని ద్రవ్యే సామస్త్యేనైక-
సమయ ఏవావలోక్యన్తే . యథైవ చ వర్ధమానపిణ్డమృత్తికాత్వవర్తీన్యుత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణి మృత్తికైవ,
న వస్త్వన్తరం; తథైవోత్తరప్రాక్తనపర్యాయద్రవ్యత్వవర్తీన్యప్యుత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణి ద్రవ్యమేవ, న ఖల్వ-
ర్థాన్తరమ్ ..౧౦౨..
అథ ద్రవ్యస్యోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణ్యనేకద్రవ్యపర్యాయద్వారేణ చిన్తయతి —
పాడుబ్భవది య అణ్ణో పజ్జాఓ పజ్జఓ వయది అణ్ణో .
దవ్వస్స తం పి దవ్వం ణేవ పణట్ఠం ణ ఉప్పణ్ణం ..౧౦౩..
ప్రాదుర్భవతి చాన్యః పర్యాయః పర్యాయో వ్యేతి అన్యః .
ద్రవ్యస్య తదపి ద్రవ్యం నైవ ప్రణష్టం నోత్పన్నమ్ ..౧౦౩..
౧౯౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
సర్వద్రవ్యపర్యాయేష్వవబోద్ధవ్యమిత్యర్థః ..౧౦౨.. ఏవముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యరూపలక్షణవ్యాఖ్యానముఖ్యతయా గాథా-
త్రయేణ తృతీయస్థలం గతమ్ . అథ ద్రవ్యపర్యాయేణోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణి దర్శయతి — పాడుబ్భవది య ప్రాదుర్భవతి చ
జాయతే . అణ్ణో అన్యః కశ్చిదపూర్వానన్తజ్ఞానసుఖాదిగుణాస్పదభూతః శాశ్వతికః . స కః . పజ్జాఓ
౧త్రిస్వభావస్పర్శీ ద్రవ్యమేం వే సంపూర్ణతయా (తీనోం ఏకసాథ) ఏక సమయమేం హీ దేఖే జాతే హైం .
ఔర జైసే రామపాత్ర, మృత్తికాపిణ్డ తథా మిట్టీపనమేం ప్రవర్తమాన ఉత్పాద, వ్యయ ఔర ధ్రౌవ్య
మిట్టీ హీ హైం, అన్య వస్తు నహీం; ఉసీప్రకార ఉత్తర పర్యాయ, పూర్వ పర్యాయ, ఔర ద్రవ్యత్వమేం ప్రవర్తమాన
ఉత్పాద, వ్యయ ఔర ధ్రౌవ్య ద్రవ్య హీ హైం, అన్య పదార్థ నహీం ..౧౦౨..
అబ, ద్రవ్యకే ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యకో ౨అనేకద్రవ్యపర్యాయ ద్వారా విచారతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [ద్రవ్యస్య ] ద్రవ్యకీ [అన్యః పర్యాయః ] అన్య పర్యాయ [ప్రాదుర్భవతి ]
ఉత్పన్న హోతీ హై [చ ] ఔర [అన్యః పర్యాయః ] కోఈ అన్య పర్యాయ [వ్యేతి ] నష్ట హోతీ హై;
[తదపి ] ఫి ర భీ [ద్రవ్యం ] ద్రవ్య [ప్రణష్టం న ఏవ ] న తో నష్ట హై, [ఉత్పన్నం న ] న ఉత్పన్న హై (-
వహ ధ్రువ హై .)..౧౦౩..
౧. త్రిస్వభావస్పర్శీ = తీనోం స్వభావోంకో స్పర్శ కరనేవాలా . (ద్రవ్య ఉత్పాద, వ్యయ ఔర ధ్రౌవ్య – ఇన తీనోం
స్వభావోంకో ధారణ కరతా హై .)
౨. అనేకద్రవ్యపర్యాయ = ఏకసే అధిక ద్రవ్యోంకే సంయోగసే హోనేవాలీ పర్యాయ .
ఉపజే దరవనో అన్య పర్యయ, అన్య కో విణసే వళీ,
పణ ద్రవ్య తో నథీ నష్ట కే ఉత్పన్న ద్రవ్య నథీ తహీం. ౧౦౩.