ఇహ హి యథా కిలైకస్త్ర్యణుకః సమానజాతీయోనేకద్రవ్యపర్యాయో వినశ్యత్యన్యశ్చతురణుకః
ప్రజాయతే, తే తు త్రయశ్చత్వారో వా పుద్గలా అవినష్టానుత్పన్నా ఏవావతిష్ఠన్తే, తథా సర్వేపి
సమానజాతీయా ద్రవ్యపర్యాయా వినశ్యన్తి ప్రజాయన్తే చ, సమానజాతీని ద్రవ్యాణి త్వవినష్టాను-
త్పన్నాన్యేవావతిష్ఠన్తే . యథా చైకో మనుష్యత్వలక్షణోసమానజాతీయో ద్రవ్యపర్యాయో వినశ్యత్యన్య-
స్త్రిదశత్వలక్షణః ప్రజాయతే, తౌ చ జీవపుద్గలౌ అవినష్టానుత్పన్నావేవావతిష్ఠేతే, తథా
సర్వేప్యసమానజాతీయా ద్రవ్యపర్యాయా వినశ్యన్తి ప్రజాయన్తే చ, అసమానజాతీని ద్రవ్యాణి
త్వవినష్టానుత్పన్నాన్యేవావతిష్ఠన్తే . ఏవమాత్మనా ధ్రువాణి ద్రవ్యపర్యాయద్వారేణోత్పాదవ్యయీభూతాన్యుత్పాద-
వ్యయధ్రౌవ్యాణి ద్రవ్యాణి భవన్తి ..౧౦౩..
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞేయతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౧౯౯
పరమాత్మావాప్తిరూపః స్వభావద్రవ్యపర్యాయః . పజ్జఓ వయది అణ్ణో పర్యాయో వ్యేతి వినశ్యతి . కథంభూతః . అన్యః
పూర్వోక్తమోక్షపర్యాయాద్భిన్నో నిశ్చయరత్నత్రయాత్మకనిర్వికల్పసమాధిరూపస్యైవ మోక్షపర్యాయస్యోపాదానకారణభూతః .
కస్య సంబన్ధీ పర్యాయః . దవ్వస్స పరమాత్మద్రవ్యస్య . తం పి దవ్వం తదపి పరమాత్మద్రవ్యం ణేవ పణట్ఠం ణ ఉప్పణ్ణం
శుద్ధద్రవ్యార్థికనయేన నైవ నష్టం న చోత్పన్నమ్ . అథవా సంసారిజీవాపేక్షయా దేవాదిరూపో విభావద్రవ్యపర్యాయో
జాయతే మనుష్యాదిరూపో వినశ్యతి తదేవ జీవద్రవ్యం నిశ్చయేన న చోత్పన్నం న చ వినష్టం, పుద్గలద్రవ్యం వా
ద్వయణుకాదిస్క న్ధరూపస్వజాతీయవిభావద్రవ్యపర్యాయాణాం వినాశోత్పాదేపి నిశ్చయేన న చోత్పన్నం న చ
వినష్టమితి . తతః స్థితం యతః కారణాదుత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యరూపేణ ద్రవ్యపర్యాయాణాం వినాశోత్పాదేపి ద్రవ్యస్య
టీకా : — యహాఁ (విశ్వమేం) జైసే ఏక త్రి -అణుక సమానజాతీయ అనేక ద్రవ్యపర్యాయ వినష్ట
హోతీ హై ఔర దూసరీ ౧చతురణుక (సమానజాతీయ అనేక ద్రవ్యపర్యాయ) ఉత్పన్న హోతీ హై; పరన్తు వే తీన
యా చార పుద్గల (పరమాణు) తో అవినష్ట ఔర అనుత్పన్న హీ రహతే హైం ( – ధ్రువ హైం ); ఇసీప్రకార సభీ
సమానజాతీయ ద్రవ్యపర్యాయేం వినష్ట హోతీ హైం ఔర ఉత్పన్న హోతీ హైం, కిన్తు సమానజాతీయ ద్రవ్య తో
అవినష్ట ఔర అనుత్పన్న హీ రహతే హైం (-ధ్రువ హైం ) .
ఔర, జైసే ఏక మనుష్యత్వస్వరూప అసమానజాతీయ ద్రవ్య -పర్యాయ వినష్ట హోతీ హై ఔర దూసరీ
దేవత్వస్వరూప (అసమానజాతీయ ద్రవ్యపర్యాయ) ఉత్పన్న హోతీ హై, పరన్తు వహ జీవ ఔర పుద్గల తో
అవినష్ట ఔర అనుత్పన్న హీ రహతే హైం, ఇసీప్రకార సభీ అసమానజాతీయ ద్రవ్య -పర్యాయేం వినష్ట హో జాతీ
హైం ఔర ఉత్పన్న హోతీ హైం, పరన్తు అసమానజాతీయ ద్రవ్య తో అవినష్ట ఔర అనుత్పన్న హీ రహతే హైం .
ఇస ప్రకార అపనేసే (౨ద్రవ్యరూపసే) ధ్రువ ఔర ద్రవ్యపర్యాయోం ద్వారా ఉత్పాద -వ్యయరూప ఐసే
ద్రవ్య ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్య హైం ..౧౦౩..
౧. చతురణుక = చార అణుఓంకా (పరమాణుఓంకా) బనా హుఆ స్కంధ .
౨. ‘ద్రవ్య’ శబ్ద ముఖ్యతయా దో అర్థోంమేం ప్రయుక్త హోతా హై : (౧) ఏక తో సామాన్య – విశేషకే పిణ్డకో అర్థాత్
వస్తుకో ద్రవ్య కహా జాతా హై; జైసే – ‘ద్రవ్య ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్యస్వరూప హై’; (౨) దూసరే – వస్తుకే సామాన్య
అంశకో భీ ద్రవ్య కహా జాతా హై; జైసే – ‘ద్రవ్యార్థిక నయ’ అర్థాత్ సామాన్యాంశగ్రాహీ నయ . జహాఁ జో అర్థ ఘటిత
హోతా హో వహాఁ వహ అర్థ సమఝనా చాహియే .