అథ ద్రవ్యస్యోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణ్యేకద్రవ్యపర్యాయద్వారేణ చిన్తయతి —
పరిణమది సయం దవ్వం గుణదో య గుణంతరం సదవిసిట్ఠం .
తమ్హా గుణపజ్జాయా భణియా పుణ దవ్వమేవ త్తి ..౧౦౪..
పరిణమతి స్వయం ద్రవ్యం గుణతశ్చ గుణాన్తరం సదవిశిష్టమ్ .
తస్మాద్గుణపర్యాయా భణితాః పునః ద్రవ్యమేవేతి ..౧౦౪..
ఏకద్రవ్యపర్యాయా హి గుణపర్యాయాః, గుణపర్యాయాణామేకద్రవ్యత్వాత్ . ఏకద్రవ్యత్వం హి
తేషాం సహకారఫలవత్ . యథా కిల సహకారఫలం స్వయమేవ హరితభావాత్ పాణ్డుభావం పరిణమ-
త్పూర్వోత్తరప్రవృత్తహరితాపాణ్డుభావాభ్యామనుభూతాత్మసత్తాకం హరితపాణ్డుభావాభ్యాం సమమవిశిష్టసత్తాక-
౨౦౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
వినాశో నాస్తి, తతః కారణాద్ద్రవ్యపర్యాయా అపి ద్రవ్యలక్షణం భవన్తీత్యభిప్రాయః ..౧౦౩.. అథ
ద్రవ్యస్యోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాణి గుణపర్యాయముఖ్యత్వేన ప్రతిపాదయతి — పరిణమది సయం దవ్వం పరిణమతి స్వయం
స్వయమేవోపాదానకారణభూతం జీవద్రవ్యం కర్తృ . కం పరిణమతి . గుణదో య గుణంతరం నిరుపరాగస్వసంవేదనజ్ఞాన-
అబ, ద్రవ్యకే ఉత్పాద -వ్యయ -ధ్రౌవ్య ఏకద్రవ్యపర్యాయ ద్వారా విచారతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [సదవిశిష్టం ] సత్తాపేక్షాసే అవిశిష్టరూపసే, [ద్రవ్యం స్వయం ] ద్రవ్య స్వయం
హీ [గుణతః చ గుణాన్తరం ] గుణసే గుణాన్తరరూప [పరిణమతే ] పరిణమిత హోతా హై, అర్థాత్ ద్రవ్య స్వయం
హీ ఏక గుణపర్యాయమేంసే అన్య గుణపర్యాయరూప పరిణమిత హోతా హై, ఔర ఉసకీ సత్తా గుణపర్యాయోంకీ
సత్తాకే సాథ అవిశిష్ట — అభిన్న — ఏక హీ రహతీ హై), [తస్మాత్ పునః ] ఔర ఉనసే
[గుణపర్యాయాః] గుణపర్యాయేం [ద్రవ్యమ్ ఏవ ఇతి భణితాః ] ద్రవ్య హీ కహీ గఈ హైం ..౧౦౪..
టీకా : — గుణపర్యాయేం ఏక ద్రవ్యపర్యాయేం హైం, క్యోంకి గుణపర్యాయోంకో ఏక ద్రవ్యపనా హై,
(అర్థాత్ గుణపర్యాయేం ఏకద్రవ్యకీ పర్యాయేం హైం, క్యోంకి వే ఏక హీ ద్రవ్య హైం — భిన్న -భిన్న ద్రవ్య
నహీం .) ఉనకా ఏకద్రవ్యత్వ ఆమ్రఫలకీ భాఁతి హై . జైసే – ఆమ్రఫల స్వయం హీ హరితభావమేంసే
పీతభావరూప పరిణమిత హోతా హుఆ, ప్రథమ ఔర పశ్చాత్ ప్రవర్తమాన హరితభావ ఔర పీతభావకే
ద్వారా అపనీ సత్తాకా అనుభవ కరతా హై, ఇసలియే హరితభావ ఔర పీతభావకే సాథ ౧అవిశిష్ట
సత్త్వ స్వయం దరవ గుణథీ గుణాంతర పరిణమే,
తేథీ వళీ ద్రవ్య జ కహ్యా ఛే సర్వగుణపర్యాయనే. ౧౦౪.
౧. అవిశిష్ట సత్తావాలా = అభిన్న సత్తావాలా; ఏక సత్తావాలా; (ఆమకీ సత్తా హరే ఔర పీలే భావకీ సత్తాసే
అభిన్న హై, ఇసలియే ఆమ ఔర హరితభావ తథా పీతభావ ఏక హీ వస్తు హైం, భిన్న నహీం .)