అథ సత్తాద్రవ్యయోరనర్థాన్తరత్వే యుక్తిముపన్యస్యతి —
ణ హవది జది సద్దవ్వం అసద్ధువం హవది తం కధం దవ్వం .
హవది పుణో అణ్ణం వా తమ్హా దవ్వం సయం సత్తా ..౧౦౫..
న భవతి యది సద్ద్రవ్యమసద్ధ్రువం భవతి తత్కథం ద్రవ్యమ్ .
భవతి పునరన్యద్వా తస్మాద్ద్రవ్యం స్వయం సత్తా ..౧౦౫..
యది హి ద్రవ్యం స్వరూపత ఏవ సన్న స్యాత్తదా ద్వితయీ గతిః అసద్వా భవతి, సత్తాతః
పృథగ్వా భవతి . తత్రాసద్భవద్ ధ్ర్రౌవ్యస్యాసంభవాదాత్మానమధారయద్ ద్రవ్యమేవాస్తం గచ్ఛేత్; సత్తాతః
విభావగుణాన్తరం పరిణమతి, పుద్గలద్రవ్యం వా పూర్వోక్తశుక్లవర్ణాదిగుణం త్యక్త్వా రక్తాదిగుణాన్తరం పరిణమతి,
హరితగుణం త్యక్త్వా పాణ్డురగుణాన్తరమామ్రఫలమివేతి భావార్థః ..౧౦౪.. ఏవం స్వభావవిభావరూపా ద్రవ్యపర్యాయా
గుణపర్యాయాశ్చ నయవిభాగేన ద్రవ్యలక్షణం భవన్తి ఇతి కథనముఖ్యతయా గాథాద్వయేన చతుర్థస్థలం గతమ్ . అథ
౨౦౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అబ, సత్తా ఔర ద్రవ్య అర్థాన్తర (భిన్న పదార్థ, అన్య పదార్థ) నహీం హోనేకే సమ్బన్ధమేం యుక్తి
ఉపస్థిత కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [యది ] యది [ద్రవ్యం ] ద్రవ్య [సత్ న భవతి ] (స్వరూపసే హీ) సత్
న హో తో — (౧) [ధ్రువం అసత్ భవతి ] నిశ్చయసే వహ అసత్ హోగా; [తత్ కథం ద్రవ్యం ] (జో అసత్
హోగా) వహ ద్రవ్య కైసే హో సకతా హై ? [పునః వా ] అథవా (యది అసత్ న హో) తో (౨) [అన్యత్
భవతి ] వహ సత్తాసే అన్య (పృథక్) హో ! (సో భీ కైసే హో సకతా హై ?) [తస్మాత్ ] ఇసలియే
[ద్రవ్యం స్వయం ] ద్రవ్య స్వయం హీ [సత్తా ] హై ..౧౦౫..
టీకా : — యది ద్రవ్య స్వరూపసే హీ ౧సత్ న హో తో దూసరీ గతి యహ హో కి వహ —
(౧) ౨అసత్ హోగా, అథవా (౨) సత్తాసే పృథక్ హోగా . వహాఁ, (౧) యది వహ అసత్ హోగా తో,
ధ్రౌవ్యకే అసంభవకే కారణ స్వయం స్థిర న హోతా హుఆ ద్రవ్యకా హీ ౩అస్త హో జాయగా; ఔర
౧. సత్ = మౌజూద .
౨. అసత్ = నహీం మౌజూద ఐసా .
౩. అస్త = నష్ట . [జో అసత్ హో ఉసకా టికనా -మౌజూద రహనా కైసా ? ఇసలియే ద్రవ్యకో అసత్ మాననేసే,
ద్రవ్యకే అభావకా ప్రసంగ ఆతా హై అర్థాత్ ద్రవ్య హీ సిద్ధ నహీం హోతా . ]
జో ద్రవ్య హోయ న సత్, ఠరే జ అసత్, బనే క్యమ ద్రవ్య ఏ ?
వా భిన్న ఠరతుం సత్త్వథీ ! తేథీ స్వయం తే సత్త్వ ఛే. ౧౦౫.