సద్ద్రవ్యం సంశ్చ గుణః సంశ్చైవ చ పర్యాయ ఇతి విస్తారః .
యః ఖలు తస్యాభావః స తదభావోతద్భావః ..౧౦౭..
యథా ఖల్వేకం ముక్తాఫలస్రగ్దామ హార ఇతి సూత్రమితి ముక్తాఫలమితి త్రేధా విస్తార్యతే,
తథైకం ద్రవ్యం ద్రవ్యమితి గుణ ఇతి పర్యాయ ఇతి త్రేధా విస్తార్యతే . యథా చైకస్య
ముక్తాఫలస్రగ్దామ్నః శుక్లో గుణః శుక్లో హారః శుక్లం సూత్రం శుక్లం ముక్తాఫలమితి త్రేధా
విస్తార్యతే, తథైకస్య ద్రవ్యస్య సత్తాగుణః సద్ద్రవ్యం సద్గుణః సత్పర్యాయ ఇతి త్రేధా విస్తార్యతే .
యథా చైకస్మిన్ ముక్తాఫలస్రగ్దామ్ని యః శుక్లో గుణః స న హారో న సూత్రం న ముక్తాఫలం
యశ్చ హారః సూత్రం ముక్తాఫలం వా స న శుక్లో గుణ ఇతీతరేతరస్య యస్తస్యాభావః స తదభావ-
లక్షణోతద్భావోన్యత్వనిబన్ధనభూతః, తథైకస్మిన్ ద్రవ్యే యః సత్తాగుణస్తన్న ద్రవ్యం నాన్యో గుణో
స్థానీయో యోసౌ శుక్లగుణః స ప్రదేశాభేదేన కిం కిం భణ్యతే . శుక్లో హార ఇతి శుక్లం సూత్రమితి
శుక్లం ముక్తాఫలమితి భణ్యతే, యశ్చ హారః సూత్రం ముక్తాఫలం వా తైస్త్రిభిః ప్రదేశాభేదేన శుక్లో గుణో
భణ్యత ఇతి తద్భావస్య లక్షణమిదమ్ . తద్భావస్యేతి కోర్థః . హారసూత్రముక్తాఫలానాం శుక్లగుణేన సహ
తన్మయత్వం ప్రదేశాభిన్నత్వమితి . తథా ముక్తాత్మపదార్థే యోసౌ శుద్ధసత్తాగుణః స ప్రదేశాభేదేన కిం కిం
భణ్యతే . సత్తాలక్షణః పరమాత్మపదార్థ ఇతి సత్తాలక్షణః కేవలజ్ఞానాదిగుణ ఇతి సత్తాలక్షణః సిద్ధపర్యాయ
౨౦౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అన్వయార్థ : — [సత్ ద్రవ్యం ] ‘సత్ ద్రవ్య’ [సత్ చ గుణః ] ‘సత్ గుణ’ [చ ] ఔర
[సత్ చ ఏవ పర్యాయః ] ‘సత్ పర్యాయ’ — [ఇతి ] ఇస ప్రకార [విస్తారః ] (సత్తాగుణకా)
విస్తార హై . [యః ఖలు ] (ఉనమేం పరస్పర) జో [తస్య అభావః ] ‘ఉసకా అభావ’ అర్థాత్
‘ఉసరూప హోనేకా అభావ’ హై [సః ] వహ [తద్భావః ] ‘తద్ -అభావ’ [అతద్భావః ] అర్థాత్
అతద్భావ హై ..౧౦౭..
టీకా : — జైసే ఏక ౧మోతియోంకీ మాలా ‘హార’కే రూపమేం, ‘సూత్ర’ (ధాగా) కే రూపమేం
ఔర ‘మోతీ’ కే రూపమేం — (త్రిధా) తీన ప్రకారసే విస్తారిత కీ జాతీ హై, ఉసీప్రకార ఏక ‘ద్రవ్య,’
ద్రవ్యకే రూపమేం, ‘గుణ’కే రూపమేం ఔర ‘పర్యాయ’కే రూపమేం — తీన ప్రకారసే విస్తారిత కియా
జాతా హై .
ఔర జైసే ఏక మోతియోంకీ మాలాకా శుక్లత్వ గుణ, ‘శుక్ల హార,’ ‘శుక్ల ధాగా’, ఔర
‘శుక్ల మోతీ’, — ఐసే తీన ప్రకారసే విస్తారిత కియా జాతా హై, ఉసీప్రకార ఏక ద్రవ్యకా సత్తాగుణ
‘సత్ద్రవ్య’, ‘సత్గుణ’, ఔర ‘సత్పర్యాయ’, — ఐసే తీన ప్రకారసే విస్తారిత కియా జాతా హై .
ఔర జిస ప్రకార ఏక మోతియోంకీ మాలామేం జో శుక్లత్వగుణ హై వహ హార నహీం హై, ధాగా
నహీం హై యా మోతీ నహీం హై, ఔర జో హార, ధాగా యా మోతీ హై వహ శుక్లత్వగుణ నహీం హై; — ఇసప్రకార
౧ మోతియోంకీ మాలా = మోతీ కా హార, మౌక్తికమాలా .