న పర్యాయో యచ్చ ద్రవ్యమన్యో గుణః పర్యాయో వా స న సత్తాగుణ ఇతీతరేతరస్య యస్తస్యాభావః
స తదభావలక్షణోతద్భావోన్యత్వనిబన్ధనభూతః ..౧౦౭..
ఇతి భణ్యతే . యశ్చ పరమాత్మపదార్థః కేవలజ్ఞానాదిగుణః సిద్ధత్వపర్యాయ ఇతి తైశ్చ త్రిభిః (ప్రదేశాభేదేన ?)
శుద్ధసత్తాగుణో భణ్యత ఇతి తద్భావస్య లక్షణమిదమ్ . తద్భావస్యేతి కోర్థః . పరమాత్మపదార్థ-
కేవలజ్ఞానాదిగుణసిద్ధత్వపర్యాయాణాం శుద్ధసత్తాగుణేన సహ సంజ్ఞాదిభేదేపి ప్రదేశైస్తన్మయత్వమితి . జో ఖలు
తస్స అభావో యస్తస్య పూర్వోక్తలక్షణతద్భావస్య ఖలు స్ఫు టం సంజ్ఞాదిభేదవివక్షాయామభావః సో తదభావో స
పూర్వోక్తలక్షణస్తదభావో భణ్యతే . స చ తదభావః కిం భణ్యతే . అతబ్భావో న తద్భావస్తన్మయత్వమ్ కించ
అతద్భావః సంజ్ఞాలక్షణప్రయోజనాదిభేదః ఇత్యర్థః . తద్యథా — యథా ముక్తాఫలహారే యోసౌ శుక్లగుణస్తద్వాచకే న
శుక్లమిత్యక్షరద్వయేన హారో వాచ్యో న భవతి సూత్రం వా ముక్తాఫలం వా, హారసూత్రముక్తాఫలశబ్దైశ్చ శుక్లగుణో
వాచ్యో న భవతి . ఏవం పరస్పరం ప్రదేశాభేదేపి యోసౌ సంజ్ఞాదిభేదః స తస్య పూర్వోక్త లక్షణ-
తద్భావస్యాభావస్తదభావో భణ్యతే . స చ తదభావః పునరపి కిం భణ్యతే . అతద్భావః సంజ్ఞా-
లక్షణప్రయోజనాదిభేద ఇతి . తథా ముక్తజీవే యోసౌ శుద్ధసత్తాగుణస్తద్వాచకేన సత్తాశబ్దేన ముక్తజీవో
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞేయతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౨౦౯
ప్ర. ౨౭
ఏక -దూసరేమేం జో ‘ఉసకా అభావ’ అర్థాత్ ‘తద్రూప హోనేకా అభావ’ హై వహ ‘తద్ -అభావ’ లక్షణ
‘అతద్భావ’ హై, జో కి అన్యత్వకా కారణ హై . ఇసీప్రకార ఏక ద్రవ్యమేం జో సత్తాగుణ హై వహ ద్రవ్య
నహీం హై, ౧అన్యగుణ నహీం హై, యా పర్యాయ నహీం హై; ఔర జో ద్రవ్య అన్య గుణ యా పర్యాయ హై వహ సత్తాగుణ
— ఇసప్రకార ఏక -దూసరేమేం జో ‘ఉసకా అభావ’ అర్థాత్ ‘తద్రూప హోనేకా అభావ’ హై వహ
౨‘తద్ -అభావ’ లక్షణ ‘అతద్భావ’ హై జో కి అన్యత్వకా కారణ హై .
భావార్థ : — ఏక ఆత్మాకా విస్తారకథనమేం ‘ఆత్మద్రవ్య’కే రూపమేం ‘జ్ఞానాదిగుణ’ కే
రూపమేం ఔర ‘సిద్ధత్వాది పర్యాయ’ కే రూపమేం — తీన ప్రకారసే వర్ణన కియా జాతా హై . ఇసీప్రకార
సర్వ ద్రవ్యోంకే సమ్బన్ధమేం సమఝనా చాహియే .
ఔర ఏక ఆత్మాకే అస్తిత్వ గుణకో ‘సత్ ఆత్మద్రవ్య’, సత్ జ్ఞానాదిగుణ’ ఔర ‘సత్
సిద్ధత్వాది పర్యాయ’ — ఐసే తీన ప్రకారసే విస్తారిత కియా జాతా హై; ఇసీప్రకార సభీ ద్రవ్యోంకే
సమ్బన్ధమేం సమఝనా చాహియే .
ఔర ఏక ఆత్మాకా జో అస్తిత్వ గుణ హై వహ ఆత్మద్రవ్య నహీం హై, (సత్తా గుణకే బినా)
జ్ఞానాదిగుణ నహీం హై, యా సిద్ధత్వాది పర్యాయ నహీం హై; ఔర జో ఆత్మద్రవ్య హై, (అస్తిత్వకే సివాయ)
జ్ఞానాదిగుణ హై యా సిద్ధత్వాది పర్యాయ హై వహ అస్తిత్వ గుణ నహీం హై — ఇసప్రకార ఉనమేం పరస్పర అతద్భావ
హై, జిసకే కారణ ఉనమేం అన్యత్వ హై . ఇసీప్రకార సభీ ద్రవ్యోంకే సమ్బన్ధమేం సమఝనా చాహియే .
౧. అన్యగుణ = సత్తా కే అతిరిక్త దూసరా కోఈ భీ గుణ .
౨. తద్ -అభావ = ఉసకా అభావ; (తద్ -అభావ = తస్య అభావః) తద్భావ అతద్భావకా లక్షణ (స్వరూప) హై;
అతద్భావ అన్యత్వకా కారణ హై .