ఏకస్మిన్ద్రవ్యే యద్ ద్రవ్యం గుణో న తద్భవతి, యో గుణః స ద్రవ్యం న భవతీత్యేవం యద్ ద్రవ్యస్య
గుణరూపేణ గుణస్య వా ద్రవ్యరూపేణ తేనాభవనం సోతద్భావః, ఏతావతైవాన్యత్వవ్యవహారసిద్ధేః . న
పునర్ద్రవ్యస్యాభావో గుణో గుణస్యాభావో ద్రవ్యమిత్యేవంలక్షణోభావోతద్భావః . ఏవం సత్యేకద్రవ్య-
స్యానేకత్వముభయశూన్యత్వమపోహరూపత్వం వా స్యాత్ . తథా హి — యథా ఖలు చేతనద్రవ్యస్యాభావో-
చేతనద్రవ్యమచేతనద్రవ్యస్యాభావశ్చేతనద్రవ్యమితి తయోరనేకత్వం, తథా ద్రవ్యస్యాభావో గుణో
గుణస్యాభావో ద్రవ్యమిత్యేకస్యాపి ద్రవ్యస్యానేకత్వం స్యాత్ . యథా సువర్ణస్యాభావే సువర్ణత్వస్యా-
భావః సువర్ణత్వస్యాభావే సువర్ణస్యాభావ ఇత్యుభయశూన్యత్వం, తథా ద్రవ్యస్యాభావే గుణస్యాభావో
యోపి గుణః స న తత్త్వం ద్రవ్యమర్థతః పరమార్థతః, యః శుద్ధసత్తాగుణః స ముక్తాత్మద్రవ్యం న భవతి .
శుద్ధసత్తాశబ్దేన ముక్తాత్మద్రవ్యం వాచ్యం న భవతీత్యర్థః . ఏసో హి అతబ్భావో ఏష ఉక్తలక్షణో హి
స్ఫు టమతద్భావః . ఉక్తలక్షణ ఇతి కోర్థః . గుణగుణినోః సంజ్ఞాదిభేదేపి ప్రదేశభేదాభావః . ణేవ అభావో
త్తి ణిద్దిట్ఠో నైవాభావ ఇతి నిర్దిష్టః . నైవ అభావ ఇతి కోర్థః . యథా సత్తావాచకశబ్దేన ముక్తాత్మ-
ద్రవ్యం వాచ్యం న భవతి తథా యది సత్తాప్రదేశైరపి సత్తాగుణాత్సకాశాద్భిన్నం భవతి తదా యథా
కహానజైనశాస్త్రమాలా ]
జ్ఞేయతత్త్వ -ప్రజ్ఞాపన
౨౧౧
టీకా : — ఏక ద్రవ్యమేం, జో ద్రవ్య హై వహ గుణ నహీం హై, జో గుణ హై వహ ద్రవ్య నహీం హై; —
ఇసప్రకార జో ద్రవ్యకా గుణరూపసే అభవన (-న హోనా) అథవా గుణకా ద్రవ్యరూపసే అభవన వహ
అతద్భావ హై; క్యోంకి ఇతనేసే హీ అన్యత్వవ్యవహార (-అన్యత్వరూప వ్యవహార) సిద్ధ హోతా హై . పరన్తు
ద్రవ్యకా అభావ గుణ హై, గుణకా అభావ ద్రవ్య హై; — ఐసే లక్షణవాలా అభావ వహ అతద్భావ నహీం
హై . యది ఐసా హో తో (౧) ఏక ద్రవ్యకో అనేకత్వ ఆ జాయగా, (౨) ఉభయశూన్యతా (దోనోంకా
అభావ) హో జాయగీ, అథవా (౩) అపోహరూపతా ఆ జాయగీ . ఇసీ కో సమఝాతే హైం : —
(ద్రవ్యకా అభావ వహ గుణ హై ఔర గుణకా అభావ వహ ద్రవ్య; వహ ఐసా మాననే పర ప్రథమ
దోష ఇస ప్రకార ఆయగా : — )
(౧) జైసే చేతనద్రవ్యకా అభావ వహ అచేతన ద్రవ్య హై, అచేతనద్రవ్యకా అభావ వహ
చేతనద్రవ్య హై, — ఇసప్రకార ఉనకే అనేకత్వ (ద్విత్వ) హై, ఉసీప్రకార ద్రవ్యకా అభావ వహ గుణ,
గుణకా అభావ వహ ద్రవ్య — ఇసప్రకార ఏక ద్రవ్యకే భీ అనేకత్వ ఆ జాయగా . (అర్థాత్ ద్రవ్యకే
ఏక హోనేపర భీ ఉసకే అనేకత్వకా ప్రసంగ ఆ జాయగా .)
(అథవా ఉభయశూన్యత్వరూప దూసరా దోష ఇస ప్రకార ఆతా హై : — )
(౨) జైసే సువర్ణకే అభావ హోనే పర సువర్ణత్వకా అభావ హో జాతా హై ఔర
సువర్ణత్వకా అభావ హోనే పర సువర్ణకా అభావ హో జాతా హై, — ఇసప్రకార ఉభయశూన్యత్వ –
దోనోంకా అభావ హో జాతా హై; ఉసీప్రకార ద్రవ్యకా అభావ హోనే పర గుణకా అభావ ఔర గుణకా
అభావ హోనే పర ద్రవ్యకా అభావ హో జాయగా; — ఇసప్రకార ఉభయశూన్యతా హో జాయగీ . (అర్థాత్