గుణస్యాభావే ద్రవ్యస్యాభావ ఇత్యుభయశూన్యత్వం స్యాత్ . యథా పటాభావమాత్ర ఏవ ఘటో ఘటాభావమాత్ర
ఏవ పట ఇత్యుభయోరపోహరూపత్వం, తథా ద్రవ్యాభావమాత్ర ఏవ గుణో గుణాభావమాత్ర ఏవ ద్రవ్య-
మిత్యత్రాప్యపోహరూపత్వం స్యాత్ . తతో ద్రవ్యగుణయోరేకత్వమశూన్యత్వమనపోహత్వం చేచ్ఛతా యథోదిత
ఏవాతద్భావోభ్యుపగన్తవ్యః ..౧౦౮..
అథ సత్తాద్రవ్యయోర్గుణగుణిభావం సాధయతి —
జో ఖలు దవ్వసహావో పరిణామో సో గుణో సదవిసిట్ఠో .
సదవట్ఠిదం సహావే దవ్వం తి జిణోవదేసోయం ..౧౦౯..
జీవప్రదేశేభ్యః పుద్గలద్రవ్యం భిన్నం సద్ద్రవ్యాన్తరం భవతి తథా సత్తాగుణప్రదేశేభ్యో ముక్తజీవద్రవ్యం
సత్తాగుణాద్భిన్నం సత్పృథగ్ద్రవ్యాన్తరం ప్రాప్నోతి . ఏవం కిం సిద్ధమ్ . సత్తాగుణరూపం పృథగ్ద్రవ్యం ముక్తాత్మద్రవ్యం
చ పృథగితి ద్రవ్యద్వయం జాతం, న చ తథా . ద్వితీయం చ దూషణం ప్రాప్నోతి — యథా సువర్ణత్వగుణప్రదేశేభ్యో
౨౧౨ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
ద్రవ్య తథా గుణ దోనోంకే అభావకా ప్రసంగ ఆ జాయగా .)
(అథవా ౧అపోహరూపతా నామక తీసరా దోష ఇసప్రకార ఆతా హై : – )
(౩) జైసే పటాభావమాత్ర హీ ఘట హై, ఘటాభావమాత్ర హీ పట హై, (అర్థాత్ వస్త్రకే కేవల
అభావ జితనా హీ ఘట హై, ఔర ఘటకే కేవల అభావ జితనా హీ వస్త్ర హై) — ఇసప్రకార దోనోంకే
అపోహరూపతా హై, ఉసీప్రకార ద్రవ్యాభావమాత్ర హీ గుణ ఔర గుణాభావమాత్ర హీ ద్రవ్య హోగా; — ఇసప్రకార
ఇసమేం భీ (ద్రవ్య -గుణమేం భీ) ౧అపోహరూపతా ఆ జాయగీ, (అర్థాత్ కేవల నకారరూపతాకా ప్రసఙ్గ
ఆ జాయగా .)
ఇసలియే ద్రవ్య ఔర గుణకా ఏకత్వ, అశూన్యత్వ ఔర ౨అనపోహత్వ చాహనేవాలేకో యథోక్త
హీ (జైసా కహా వైసా హీ) అతద్భావ మాననా చాహియే ..౧౦౮..
అబ, సత్తా ఔర ద్రవ్యకా గుణ – గుణీపనా సిద్ధ కరతే హైం : —
౧. అపోహరూపతా = సర్వథా నకారాత్మకతా; సర్వథా భిన్నతా . (ద్రవ్య ఔర గుణమేం ఏక -దూసరేకా కేవల నకార హీ
హో తో ‘ద్రవ్య గుణవాలా హై’ ‘యహ గుణ ఇస ద్రవ్యకా హై’ — ఇత్యాది కథనసే సూచిత కిసీ ప్రకారకా సమ్బన్ధ
హీ ద్రవ్య ఔర గుణకే నహీం బనేగా .)
౨. అనపోహత్వ = అపోహరూపతాకా న హోనా; కేవల నకారాత్మకతాకా న హోనా .
పరిణామ ద్రవ్యస్వభావ జే, తే గుణ ‘సత్’-అవిశిష్ట ఛే;
‘ద్రవ్యో స్వభావే స్థిత సత్ ఛే’ – ఏ జ ఆ ఉపదేశ ఛే. ౧౦౯.