అస్తీతి చ నాస్తీతి చ భవత్యవక్తవ్యమితి పునర్ద్రవ్యమ్ .
పర్యాయేణ తు కేనచిత్ తదుభయమాదిష్టమన్యద్వా ..౧౧౫..
స్యాదస్త్యేవ ౧, స్యాన్నాస్త్యేవ ౨, స్యాదవక్తవ్యమేవ ౩, స్యాదస్తినాస్త్యేవ ౪, స్యాద-
స్త్యవక్తవ్యమేవ ౫, స్యాన్నాస్త్యవక్తవ్యమేవ ౬, స్యాదస్తినాస్త్యవక్తవ్యమేవేతి ౭, స్వరూపేణ ౧,
పరరూపేణ ౨, స్వపరరూపయౌగపద్యేన ౩, స్వపరరూపక్ర మేణ ౪, స్వరూపస్వపరరూపయౌగపద్యాభ్యాం ౫,
పరరూపస్వపరరూపయౌగపద్యాభ్యాం ౬, స్వరూపపరరూపస్వపరరూపయౌగపద్యైః ౭, ఆదిశ్యమానస్య స్వరూపేణ
కోర్థః . కథంచిత్ . కథంచిత్కోర్థః . వివక్షితప్రకారేణ స్వద్రవ్యాదిచతుష్టయేన . తచ్చతుష్టయం శుద్ధ-
జీవవిషయే కథ్యతే . శుద్ధగుణపర్యాయాధారభూతం శుద్ధాత్మద్రవ్యం ద్రవ్యం భణ్యతే, లోకాకాశప్రమితాః
శుద్ధాసంఖ్యేయప్రదేశాః క్షేత్రం భణ్యతే, వర్తమానశుద్ధపర్యాయరూపపరిణతో వర్తమానసమయః కాలో భణ్యతే,
శుద్ధచైతన్యం భావశ్చేత్యుక్తలక్షణద్రవ్యాదిచతుష్టయ ఇతి ప్రథమభఙ్గః ౧ . ణత్థి త్తి య స్యాన్నాస్త్యేవ . స్యాదితి
౨౨౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
అన్వయార్థ : — [ద్రవ్యం ] ద్రవ్య [అస్తి ఇతి చ ] కిసీ పర్యాయసే ‘అస్తి’, [నాస్తి
ఇతి చ ] కిసీ పర్యాయసే ‘నాస్తి’ [పునః ] ఔర [అవక్తవ్యమ్ ఇతి భవతి ] కిసీ
పర్యాయసే ‘అవక్తవ్య’ హై, [కేనచిత్ పర్యాయేణ తు తదుభయం ] ఔర కిసీ పర్యాయసే ‘అస్తి-
నాస్తి’ [వా ] అథవా [అన్యత్ ఆదిష్టమ్ ] కిసీ పర్యాయసే అన్య తీన భంగరూప కహా
గయా హై ..౧౧౫..
టీకా : — ద్రవ్య (౧) స్వరూపాపేక్షాసే ‘స్యాత్ అస్తి’; (౨) పరరూపకీ అపేక్షాసే
‘స్యాత్ నాస్తి’; (౩) స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ ౨అవక్తవ్య’;
(౪) స్వరూప -పరరూపకే క్రమకీ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ అస్తి -నాస్తి’; (౫) స్వరూపకీ ఔర
స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ అస్తి -అవక్తవ్య’; (౬) పరరూపకీ ఔర
స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ నాస్తి’, అవక్తవ్య; ఔర (౭) స్వరూపకీ,
పరరూపకీ తథా స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ అస్తి -నాస్తి -అవక్తవ్య’ హై .
౧. ‘స్యాత్’ = కథంచిత్; కిసీప్రకార; కిసీ అపేక్షాసే . (ప్రత్యేక ద్రవ్య స్వచతుష్టయకీ అపేక్షాసే — స్వద్రవ్య,
స్వక్షేత్ర, స్వకాల ఔర స్వభావకీ అపేక్షాసే — ‘అస్తి’ హై . శుద్ధ జీవకా స్వచతుష్టయ ఇసప్రకార హై : — శుద్ధ
గుణ -పర్యాయోంకా ఆధారభూత శుద్ధాత్మద్రవ్య వహ ద్రవ్య హై; లోకాకాశప్రమాణ శుద్ధ అసంఖ్యప్రదేశ వహ క్షేత్ర హై, శుద్ధ
పర్యాయరూపసే పరిణత వర్తమాన సమయ వహ కాల హై, ఔర శుద్ధ చైతన్య వహ భావ హై .)
౨. అవక్తవ్య = జో కహా న జా సకే . (ఏక హీ సాథ స్వరూప తథా పరరూపకీ అపేక్షాసే ద్రవ్య కథనమేం నహీం
ఆ సకతా, ఇసలియే ‘అవక్తవ్య హై .)