క్రియా ఖల్వాత్మనా ప్రాప్యత్వాత్కర్మ . తన్నిమిత్తప్రాప్తపరిణామః పుద్గలోపి కర్మ . తత్కార్యభూతా మనుష్యాదిపర్యాయా జీవస్య క్రియాయా మూలకారణభూతాయాః ప్రవృత్తత్వాత్ క్రియాఫలమేవ స్యుః, క్రియాభావే పుద్గలానాం కర్మత్వాభావాత్తత్కార్యభూతానాం తేషామభావాత్ . అథ కథం తే కర్మణః కార్యభావమాయాన్తి? కర్మస్వభావేన జీవస్వభావమభిభూయ క్రియమాణత్వాత్, ప్రదీపవత్ . తథా హి — యథా ఖలు జ్యోతిస్స్వభావేన తైలస్వభావమభిభూయ క్రియమాణః ప్రదీపో జ్యోతిష్కార్యం, తథా మనుష్యాదిపర్యాయాః కర్మజనితా ఇతి విశేషేణ వ్యక్తీకరోతి — కమ్మం కర్మరహితపరమాత్మనో విలక్షణం కర్మ కర్తృ . కింవిశిష్టమ్ . ణామసమక్ఖం నిర్నామనిర్గోత్రముక్తాత్మనో విపరీతం నామేతి సమ్యగాఖ్యా సంజ్ఞా యస్య తద్భవతి నామసమాఖ్యం నామకర్మేత్యర్థః . సభావం శుద్ధబుద్ధైకపరమాత్మస్వభావం అహ అథ అప్పణో సహావేణ ఆత్మీయేన జ్ఞానావరణాదిస్వకీయస్వభావేన కరణభూతేన అభిభూయ తిరస్కృత్య ప్రచ్ఛాద్య తం పూర్వోక్తమాత్మస్వభావమ్ . పశ్చాత్కిం కరోతి . ణరం తిరియం ణేరఇయం వా సురం కుణది నరతిర్యగ్నారక- సురరూపం కరోతీతి . అయమత్రార్థః – యథాగ్నిః కర్తా తైలస్వభావం కర్మతాపన్నమభిభూయ తిరస్కృత్య
అన్వయార్థ : — [అథ ] వహాఁ [నామసమాఖ్యం కర్మ ] ‘నామ’ సంజ్ఞావాలా కర్మ [స్వభావేన ] అపనే స్వభావసే [ఆత్మనః స్వభావం అభిభూయ ] జీవకే స్వభావకా పరాభవ కరకే, [నరం తిర్యఞ్చం నైరయికం వా సురం ] మనుష్య, తిర్యంచ, నారక అథవా దేవ (-ఇన పర్యాయోంకో) [కరోతి ] కరతా హై ..౧౧౭..
టీకా : — క్రియా వాస్తవమేం ఆత్మాకే ద్వారా ప్రాప్య హోనేసే కర్మ హై, (అర్థాత్ ఆత్మా క్రియాకో ప్రాప్త కరతా హై — పహుఁచతా హై ఇసలియే వాస్తవమేం క్రియా హీ ఆత్మాకా కర్మ హై .) ఉసకే నిమిత్తసే పరిణమన కో ప్రాప్త హోతా హుఆ (-ద్రవ్యకర్మరూపసే పరిణమన కరతా హుఆ) పుద్గల భీ కర్మ హై . ఉస (పుద్గలకర్మ) కీ కార్యభూత మనుష్యాదిపర్యాయేం మూలకారణభూత ఐసీ జీవకీ క్రియాసే ప్రవర్తమాన హోనేసే క్రియాఫల హీ హైం; క్యోంకి క్రియాకే అభావమేం పుద్గలోంకో కర్మపనేకా అభావ హోనేసే ఉస (-పుద్గలకర్మ) కీ కార్యభూత మనుష్యాదిపర్యాయోంకా అభావ హోతా హై .
వహాఁ, వే మనుష్యాదిపర్యాయేం కర్మకే కార్య కైసే హైం ? (సో కహతే హైం కి — ) వే కర్మస్వభావకే ద్వారా జీవకే స్వభావకా పరాభవ కరకే కీ జాతీ హైం, ఇసలియే దీపకకీ భాఁతి . వహ ఇస ప్రకార : — జైసే ౧జ్యోతి (లౌ) కే స్వభావకే ద్వారా తేలకే స్వభావకా పరాభవ కరకే *౧. జ్యోతి = జ్యోత; అగ్ని .