అమీ మనుష్యాదయః పర్యాయా నామకర్మనిర్వృత్తాః సన్తి తావత్ . న పునరేతావతాపి తత్ర జీవస్య స్వభావాభిభవోస్తి, యథా కనకబద్ధమాణిక్యకంక ణేషు మాణిక్యస్య . యత్తత్ర నైవ జీవః స్వభావముపలభతే తత్ స్వకర్మపరిణమనాత్, పయఃపూరవత్ . యథా ఖలు పయఃపూరః ప్రదేశస్వాదాభ్యాం పిచుమన్దచన్దనాదివనరాజీం పరిణమన్న ద్రవత్వస్వాదుత్వస్వభావముపలభతే, తథాత్మాపి ప్రదేశభావాభ్యాం కర్మపరిణమనాన్నామూర్తత్వనిరుపరాగవిశుద్ధిమత్త్వస్వభావముపలభతే ..౧౧౮.. లబ్ధస్వభావా న భవన్తి, తేన కారణేన స్వభావాభిభవో భణ్యతే, న చ జీవాభావః . కథంభూతాః సన్తో లబ్ధస్వభావా న భవన్తి . పరిణమమాణా సకమ్మాణి స్వకీయోదయాగతకర్మాణి సుఖదుఃఖరూపేణ పరిణమమానా ఇతి . అయమత్రార్థః — యథా వృక్షసేచనవిషయే జలప్రవాహశ్చన్దనాదివనరాజిరూపేణ పరిణతః సన్స్వకీయ-

టీకా : — ప్రథమ తో, యహ మనుష్యాదిపర్యాయేం నామకర్మసే నిష్పన్న హైం, కిన్తు ఇతనేసే భీ వహాఁ జీవకే స్వభావకా పరాభవ నహీం హై; జైసే కనకబద్ధ (సువర్ణమేం జడే హుయే) మాణికవాలే కంకణోంమేం మాణికకే స్వభావకా పరాభవ నహీం హోతా తదనుసార . జో వహాఁ జీవ స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా – అనుభవ నహీం కరతా సో స్వకర్మరూప పరిణమిత హోనేసే హై, పానీకే పూర (బాఢ) కీ భాఁతి . జైసే పానీకా పూర ప్రదేశసే ఔర స్వాదసే నిమ్బ -చన్దనాదివనరాజిరూప (నీమ, చన్దన ఇత్యాది వృక్షోంకీ లమ్బీ పంక్తిరూప) పరిణమిత హోతా హుఆ ( అపనే ౧ద్రవత్వ ఔర ౨స్వాదుత్వరూప స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా, ఉసీప్రకార ఆత్మా భీ ప్రదేశసే ఔర భావసే స్వకర్మరూప పరిణమిత హోనేసే (అపనే) అమూర్తత్వ ఔర ౩నిరుపరాగ విశుద్ధిమత్వరూప స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా .

భావార్థ : — మనుష్యాదిపర్యాయోంమేం కర్మ కహీం జీవకే స్వభావకో న తో హనతా హై ఔర న ఆచ్ఛాదిత కరతా హై; పరన్తు వహాఁ జీవ స్వయం హీ అపనే దోషసే కర్మానుసార పరిణమన కరతా హై, ఇసలియే ఉసే అపనే స్వభావకీ ఉపలబ్ధి నహీం హై . జైసే పానీకా పూర ప్రదేశకీ అపేక్షాసే వృక్షోంకే రూపసే పరిణమిత హోతా హుఆ అపనే ప్రవాహీపనేరూప స్వభావకో ఉపలబ్ధ కరతా హుఆ అనుభవ నహీం కరతా, ఔర స్వాదకీ అపేక్షాసే వృక్షరూప పరిణమిత హోతా హుఆ అపనే స్వాదిష్టపనేరూప స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా, ఉసీప్రకార ఆత్మా భీ ప్రదేశకీ అపేక్షాసే స్వకర్మానుసార పరిణమిత హోతా హుఆ అపనే అమూర్తస్వరూప స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా ఔర భావకీ అపేక్షాసే స్వకర్మరూప పరిణమిత హోతా హుఆ ఉపరాగసే రహిత విశుద్ధివాలాపనారూప అపనే స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా . ఇససే యహ నిశ్చిత హోతా హై కి మనుష్యాదిపర్యాయోంమేం జీవోంకో అపనే హీ దోషసే అపనే ౧. ద్రవత్వ = ప్రవాహీపనా . ౨. స్వాదుత్వ = స్వాదిష్టపనా . ౩. నిరుపరాగ -విశుద్ధిమత్వ = ఉపరాగ (-మలినతా, వికార) రహిత విశుద్ధివాలాపనా [అరూపీపనా ఔర నిర్వికార