౨౩౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
నానాత్వాభ్యామ్ . యదా ఖలు భంగోత్పాదయోరేకత్వం తదా పూర్వపక్షః, యదా తు నానాత్వం తదోత్తరః . తథా
హి — యథా య ఏవ ఘటస్తదేవ కుణ్డమిత్యుక్తే ఘటకుణ్డస్వరూపయోరేకత్వాసంభవాత్తదుభయాధారభూతా
మృత్తికా సంభవతి, తథా య ఏవ సంభవః స ఏవ విలయ ఇత్యుక్తే సంభవవిలయ-
స్వరూపయోరేకత్వాసంభవాత్తదుభయాధారభూతం ధ్రౌవ్యం సంభవతి; తతో దేవాదిపర్యాయే సంభవతి మనుష్యాది-
పర్యాయే విలీయమానే చ య ఏవ సంభవః స ఏవ విలయ ఇతి కృత్వా తదుభయాధారభూతం
ధ్రౌవ్యవజ్జీవద్రవ్యం సంభావ్యత ఏవ . తతః సర్వదా ద్రవ్యత్వేన జీవష్టంకోత్కీర్ణోవతిష్ఠతే . అపి చ
యథాన్యో ఘటోన్యత్కుణ్డమిత్యుక్తే తదుభయాధారభూతాయా మృత్తికాయా అన్యత్వాసంభవాత్ ఘటకుణ్డ-
స్వరూపే సంభవతః, తథాన్యః సంభవోన్యో విలయ ఇత్యుక్తే తదుభయాధారభూతస్య ధ్రౌవ్యస్యాన్యత్వా-
భఙ్గసముద్భవో యత్ర సంభవతి క్షణభఙ్గసముద్భవస్తస్మిన్క్షణభఙ్గసముద్భవే వినశ్వరే పర్యాయార్థికనయేన జనే లోకే
జగతి కశ్చిదపి, తస్మాన్నైవ జాయతే న చోత్పద్యత ఇతి హేతుం వదతి . జో హి భవో సో విలఓ ద్రవ్యార్థికనయేన
యో హి భవస్స ఏవ విలయో యతః కారణాత్ . తథాహి – ముక్తాత్మనాం య ఏవ సకలవిమలకేవలజ్ఞానాదిరూపేణ
మోక్షపర్యాయేణ భవ ఉత్పాదః స ఏవ నిశ్చయరత్త్త్త్త్నత్రయాత్మకనిశ్చయమోక్షమార్గపర్యాయేణ విలయో వినాశస్తౌ చ
మోక్షపర్యాయమోక్షమార్గపర్యాయౌ కార్యకారణరూపేణ భిన్నౌ, తదుభయాధారభూతం యత్పరమాత్మద్రవ్యం తదేవ, మృత్పిణ్డ-
ఉత్పాదకే సాథ (భీ) జుడా హుఆ హై . ఔర యహ విరోధకో ప్రాప్త నహీం హోతా; క్యోంకి ఉద్భవ ఔర
విలయకా ఏకపనా ఔర అనేకపనా హై . జబ ఉద్భవ ఔర విలయకా ఏకపనా హై తబ పూర్వపక్ష హై,
ఔర జబ అనేకపనా హై తబ ఉత్తరపక్ష హై . (అర్థాత్ – జబ ఉత్పాద ఔర వినాశకే ఏకపనేకీ అపేక్షా
లీ జాయ తబ యహ పక్ష ఫలిత హోతా హై కి – ‘న తో కోఈ ఉత్పన్న హోతా హై ఔర న నష్ట హోతా హై;
ఔర జబ ఉత్పాద తథా వినాశకే అనేకపనేకీ అపేక్షా లీ జాయ తబ ప్రతిక్షణ హోనేవాలే వినాశ
ఔర ఉత్పాదకా పక్ష ఫలిత హోతా హై .) వహ ఇసప్రకార హై : —
జైసే : — ‘జో ఘడా హై వహీ కూఁడా హై’ ఐసా కహా జానే పర, ఘడే ఔర కూఁడేకే స్వరూపకా
ఏకపనా అసమ్భవ హోనేసే, ఉన దోనోంకీ ఆధారభూత మిట్టీ ప్రగట హోతీ హై, ఉసీప్రకార ‘జో ఉత్పాద హై వహీ వినాశ హై’ ఐసా కహా జానే పర ఉత్పాద ఔర వినాశకే స్వరూపకా ఏకపనా అసమ్భవ హోనేసే ఉన దోనోంకా ఆధారభూత ధ్రౌవ్య ప్రగట హోతా హై; ఇసలియే దేవాదిపర్యాయకే ఉత్పన్న హోనే ఔర మనుష్యాదిపర్యాయకే నష్ట హోనే పర, ‘జో ఉత్పాద హై వహీ విలయ హై’ ఐసా మాననేసే (ఇస అపేక్షాసే) ఉన దోనోంకా ఆధారభూత ధ్రౌవ్యవాన్ జీవద్రవ్య ప్రగట హోతా హై (-లక్షమేం ఆతా హై ) ఇసలియే సర్వదా ద్రవ్యపనేసే జీవ టంకోత్కీర్ణ రహతా హై
.
ఔర ఫి ర, జైసే ‘అన్య ఘడా హై ఔర అన్య కూఁడా హై’ ఐసా కహా జానే పర ఉన దోనోంకీ
ఆధారభూత మిట్టీకా అన్యపనా (-భిన్న -భిన్నపనా) అసంభవిత హోనేసే ఘడేకా ఔర కూఁడేకా (-దోనోంకా భిన్న -భిన్న) స్వరూప ప్రగట హోతా హై, ఉసీప్రకార ‘అన్య ఉత్పాద హై ఔర అన్య వ్యయ