ఇన్ద్రియగ్రాహ్యాః కిల స్పర్శరసగన్ధవర్ణాస్తద్విషయత్వాత్ . తే చేన్ద్రియగ్రాహ్యత్వవ్యక్తిశక్తి- వశాత్ గృహ్యమాణా అగృహ్యమాణాశ్చ ఆ -ఏకద్రవ్యాత్మకసూక్ష్మపర్యాయాత్పరమాణోః ఆ -అనేక- ద్రవ్యాత్మకస్థూలపర్యాయాత్పృథివీస్కన్ధాచ్చ సకలస్యాపి పుద్గలస్యావిశేషేణ విశేషగుణత్వేన విద్యన్తే . తే చ మూర్తత్వాదేవ శేషద్రవ్యాణామసంభవన్తః పుద్గలమధిగమయన్తి . శబ్దస్యాపీన్ద్రియగ్రాహ్యత్వాద్ గుణత్వం న ఖల్వాశంక నీయం, తస్య వైచిత్ర్యప్రపంచితవైశ్వరూపస్యాప్యనేకద్రవ్యాత్మకపుద్గలపర్యాయత్వేనాభ్యుప- సంబన్ధం ప్రతిపాదయతి . దవ్వాణమముత్తాణం విశుద్ధజ్ఞానదర్శనస్వభావం యత్పరమాత్మద్రవ్యం తత్ప్రభృతీనామమూర్తద్రవ్యాణాం సంబన్ధినో భవన్తి . తే కే . గుణా అముత్తా అమూర్తాః గుణాః, కేవలజ్ఞానాదయ ఇత్యర్థః . ఇతి మూర్తామూర్తగుణానాం లక్షణసంబన్ధౌ జ్ఞాతవ్యౌ ..౧౩౧.. ఏవం జ్ఞానాదివిశేషగుణభేదేన ద్రవ్యభేదో భవతీతి కథనరూపేణ ద్వితీయ- స్థలే గాథాద్వయం గతమ్ . అథ మూర్తపుద్గలద్రవ్యస్య గుణానావేదయతి — వణ్ణరసగంధఫాసా విజ్జంతే పోగ్గలస్స వర్ణరసగన్ధస్పర్శా విద్యన్తే . కస్య . పుద్గలస్య . కథంభూతస్య . సుహుమాదో పుఢవీపరియంతస్స య ‘‘పుఢవీ జలం చ ఛాయా చఉరిందియవిసయకమ్మపరమాణూ . ఛవ్విహభేయం భణియం పోగ్గలదవ్వం జిణవరేహిం’’ .. ఇతి
అన్వయార్థ : — [వర్ణరసగంధస్పర్శాః ] వర్ణ, రస, గంధ ఔర స్పర్శ (-గుణ) [సూక్ష్మాత్ ] సూక్ష్మసే లేకర [పృథ్వీపర్యంతస్య చ ] పృథ్వీ పర్యన్తకే [పుద్గలస్య ] (సర్వ) పుద్గలకే [విద్యన్తే ] హోతే హైం; [చిత్రః శబ్దః ] జో వివిధ ప్రకారకా శబ్ద హై [సః ] వహ [పుద్గల ] పుద్గల అర్థాత్ పౌద్గలిక పర్యాయ హై ..౧౩౨..
టీకా : — స్పర్శ, రస, గంధ ఔర వర్ణ ఇన్ద్రియగ్రాహ్య హైం, క్యోంకి వే ఇన్ద్రియోంకే విషయ హైం . వే ఇన్ద్రియగ్రాహ్యతాకీ ౧వ్యక్తి ఔర శక్తికే వశసే భలే హీ ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా గ్రహణ కియే జాతే హోం యా న కియే జాతే హోం తథాపి వే ఏకద్రవ్యాత్మక సూక్ష్మపర్యాయరూప పరమాణుసే లేకర అనేకద్రవ్యాత్మక స్థూలపర్యాయరూప పృథ్వీస్కంధ తకకే సమస్త పుద్గలకే, అవిశేషతయా విశేష గుణోంకే రూపమేం హోతే హైం; ఔర ఉనకే మూర్త హోనేకే కారణ హీ, (పుద్గలకే అతిరిక్త) శేష ద్రవ్యోంకే న హోనేసే వే పుద్గలకో బతలాతే హైం .
ఐసీ శంకా నహీం కరనీ చాహియే కి శబ్ద భీ ఇన్ద్రియగ్రాహ్య హోనేసే గుణ హోగా; క్యోంకి వహ (శబ్ద) ౨విచిత్రతాకే ద్వారా విశ్వరూపపనా (అనేకానేకప్రకారపనా) దరశాతా హోనేపర భీ ఉసే అనేకద్రవ్యాత్మక పుద్గలపర్యాయకే రూపమేం స్వీకార కియా జాతా హై .
౨౬౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧. పరమాణు, కార్మణవర్గణా ఇత్యాదిమేం ఇన్ద్రియగ్రాహ్యతా వ్యక్త నహీం హై తథాపి శక్తిరూపసే అవశ్య హోతీ హై; ఇసీలియే బహుతసే పరమాణు స్కంధరూప హోకర స్థూలతా ధారణ కరకే ఇన్ద్రియోంసే జ్ఞాత హోతే హైం .
౨. విచిత్రతా = వివిధతా (శబ్ద భాషాత్మక, అభాషాత్మక, ప్రాయోగిక, వైశ్రసిక – ఐసే అనేక ప్రకారకే హైం .)