గమ్యమానత్వాత్ . గుణత్వే వా, న తావదమూర్తద్రవ్యగుణః శబ్దః, గుణగుణినోరవిభక్తప్రదేశత్వేనైకవేదన- వేద్యత్వాదమూర్తద్రవ్యస్యాపి శ్రవణేన్ద్రియవిషయత్వాపత్తేః . పర్యాయలక్షణేనోత్ఖాతగుణలక్షణత్వాన్మూర్తద్రవ్య- గుణోపి న భవతి . పర్యాయలక్షణం హి కాదాచిత్కత్వం, గుణలక్షణం తు నిత్యత్వమ్ . తతః కాదాచిత్కత్వోత్ఖాతనిత్యత్వస్య న శబ్దస్యాస్తి గుణత్వమ్ . యత్తు తత్ర నిత్యత్వం తత్తదారమ్భక- పుద్గలానాం తద్గుణానాం చ స్పర్శాదీనామేవ, న శబ్దపర్యాయస్యేతి దృఢతరం గ్రాహ్యమ్ . న చ పుద్గల- గాథాకథితక్రమేణ పరమాణులక్షణసూక్ష్మస్వరూపాదేః పృథ్వీస్కన్ధలక్షణస్థూలస్వరూపపర్యన్తస్య చ . తథాహి — యథానన్తజ్ఞానాదిచతుష్టయం విశేషలక్షణభూతం యథాసంభవం సర్వజీవేషు సాధారణం తథా వర్ణాదిచతుష్టయం విశేష- లక్షణభూతం యథాసంభవం సర్వపుద్గలేషు సాధారణమ్ . యథైవ చానన్తజ్ఞానాదిచతుష్టయం ముక్తజీవేతీన్ద్రియజ్ఞాన- విషయమనుమానగమ్యమాగమగమ్యం చ, తథా శుద్ధపరమాణుద్రవ్యే వర్ణాదిచతుష్టయమప్యతీన్ద్రియజ్ఞానవిషయమనుమాన- గమ్యమాగమగమ్యం చ . యథా వానన్తచతుష్టయస్య సంసారిజీవే రాగాదిస్నేహనిమిత్తేన కర్మబన్ధవశాదశుద్ధత్వం భవతి తథా వర్ణాదిచతుష్టయస్యాపి స్నిగ్ధరూక్షగుణనిమిత్తేన ద్వి -అణుకాదిబన్ధావస్థాయామశుద్ధత్వమ్ . యథా వానన్తజ్ఞానాదిచతుష్టయస్య రాగాదిస్నేహరహితశుద్ధాత్మధ్యానేన శుద్ధత్వం భవతి తథా వర్ణాదిచతుష్టయస్యాపి స్నిగ్ధగుణాభావే బన్ధనేసతి పరమాణుపుద్గలావస్థాయాం శుద్ధత్వమితి . సద్దో సో పోగ్గలో యస్తు శబ్దః స
యది శబ్దకో (పర్యాయ న మానకర) గుణ మానా జాయ తో వహ క్యోం యోగ్య నహీం హై ఉసకా సమాధాన : —
ప్రథమ తో, శబ్ద అమూర్త ద్రవ్యకా గుణ నహీం హై క్యోంకి గుణ -గుణీమేం అభిన్న ప్రదేశపనా హోనేసే వే (గుణ -గుణీ) ౧ఏక వేదనసే వేద్య హోనేసే అమూర్త ద్రవ్యకో భీ శ్రవణేన్ద్రియకా విషయభూతపనా ఆ జాయగా .
(దూసరే, శబ్దమేం) పర్యాయకే లక్షణద్వారా గుణకా లక్షణ ఉత్థాపిత హోనేసే శబ్ద మూర్త ద్రవ్యకా గుణ భీ నహీం హై . పర్యాయకా లక్షణ కాదాచిత్కపనా (అనిత్యపనా) హై, ఔర గుణకా లక్షణ నిత్యపనా హై; ఇసలియే (శబ్దమేం) అనిత్యపనేసే నిత్యపనేకే ఉత్థాపిత హోనేసే (అర్థాత్ శబ్ద కభీ- కభీ హీ హోతా హై, ఔర నిత్య నహీం హై, ఇసలియే) శబ్ద వహ గుణ నహీం హై . జో వహాఁ నిత్యపనా హై వహ ఉసే (శబ్దకో) ఉత్పన్న కరనేవాలే పుద్గలోంకా ఔర ఉనకే స్పర్శాదిక గుణోంకా హీ హై, శబ్దపర్యాయకా నహీం — ఇసప్రకార అతి దృఢతాపూర్వక గ్రహణ కరనా చాహియే .
౧. ఏక వేదనసే వేద్య = ఏక జ్ఞానసే జ్ఞాత హోనే యోగ్య (నైయాయిక శబ్దకో ఆకాశకా గుణ మానతే హైం కిన్తు యహ మాన్యతా అప్రమాణ హై . గుణ -గుణీకే ప్రదేశ అభిన్న హోతే హైం, ఇసలియే జిస ఇన్ద్రియసే గుణ జ్ఞాత హోతా హై ఉసీసే గుణీ -భీ జ్ఞాత హోనా చాహిఏ . శబ్ద కర్ణేన్ద్రియసే జానా జాతా హై, ఇసలియే ఆకాశ భీ కర్ణేన్ద్రియసే జ్ఞాత హోనా చాహియే . కిన్తు వహ తో కిసీ భీ ఇన్ద్రియసే జ్ఞాత హోతా నహీం హై . ఇసలియే శబ్ద ఆకాశాది అమూర్తిక ద్రవ్యోంకా గుణ నహీం హై .)