విశేషగుణో హి యుగపత్సర్వద్రవ్యాణాం సాధారణావగాహహేతుత్వమాకాశస్య, సకృత్సర్వేషాం గమనపరిణామినాం జీవపుద్గలానాం గమనహేతుత్వం ధర్మస్య, సకృత్సర్వేషాం స్థానపరిణామినాం జీవపుద్గలానాం స్థానహేతుత్వమధర్మస్య, అశేషశేషద్రవ్యాణాం ప్రతిపర్యాయం సమయవృత్తిహేతుత్వం కాలస్య, చైతన్యపరిణామో జీవస్య . ఏవమమూర్తానాం విశేషగుణసంక్షేపాధిగమే లింగమ్ . తత్రైకకాలమేవ విశేషగుణత్వాదేవాన్యద్రవ్యాణామసంభవత్సదాకాశం నిశ్చినోతి . గతిపరిణతసమస్తజీవపుద్గలానామేకసమయే సాధారణం గమనహేతుత్వం విశేషగుణత్వాదేవాన్యద్రవ్యాణామసంభవత్సద్ధర్మద్రవ్యం నిశ్చినోతి . తథైవ చ స్థితి- పరిణతసమస్తజీవపుద్గలానామేకసమయే సాధారణం స్థితిహేతుత్వం విశేషగుణత్వాదేవాన్యద్రవ్యాణామసంభవత్సద- ధర్మద్రవ్యం నిశ్చినోతి . సర్వద్రవ్యాణాం యుగపత్పర్యాయపరిణతిహేతుత్వం విశేషగుణత్వాదేవాన్యద్రవ్యాణామసంభవత్స- త్కాలద్రవ్యం నిశ్చినోతి . సర్వజీవసాధారణం సకలవిమలకేవలజ్ఞానదర్శనద్వయం విశేషగుణత్వాదేవాన్యా- చేతనపఞ్చద్రవ్యాణామసంభవత్సచ్ఛుద్ధబుద్ధైకస్వభావం పరమాత్మద్రవ్యం నిశ్చినోతి . అయమత్రార్థః — యద్యపి పఞ్చ- ద్రవ్యాణి జీవస్యోపకారం కుర్వన్తి తథాపి తాని దుఃఖకారణాన్యేవేతి జ్ఞాత్వాక్షయానన్తసుఖాదికారణం
అన్వయార్థ : — [ఆకాశస్యావగాహః ] ఆకాశకా అవగాహ, [ధర్మద్రవ్యస్య గమనహేతుత్వం ] ధర్మద్రవ్యకా గమనహేతుత్వ [తు పునః ] ఔర [ధర్మేతరద్రవ్యస్య గుణః ] అధర్మ ద్రవ్యకా గుణ [స్థానకారణతా ] స్థానకారణతా హై . [కాలస్య ] కాలకా గుణ [వర్తతా స్యాత్ ] వర్తనా హై, [ఆత్మనః గుణః ] ఆత్మాకా గుణ [ఉపయోగః ఇతి భణితః ] ఉపయోగ కహా హై . [మూర్తిప్రహీణానాం గుణాః హి ] ఇసప్రకార అమూర్త ద్రవ్యోంకే గుణ [సంక్షేపాత్ ] సంక్షేపసే [జ్ఞేయాః ] జాననా చాహియే ..౧౩౩ -౧౩౪..
టీకా : — యుగపత్ సర్వద్రవ్యోంకే సాధారణ అవగాహకా హేతుపనా ఆకాశకా విశేష గుణ హై . ఏక హీ సాథ సర్వ గమనపరిణామీ (గతిరూప పరిణమిత) జీవ -పుద్గలోంకే గమనకా హేతుపనా ధర్మకా విశేష గుణ హై . ఏక హీ సాథ సర్వ స్థానపరిణామీ (స్థితిరూప పరిణమిత) జీవ- పుద్గలోంకే స్థిర హోనేకా హేతుత్వ స్థితికా అర్థాత్ స్థిర హోనేకా నిమిత్తపనా అధర్మకా విశేషగుణ హై . (కాలకే అతిరిక్త) శేష సమస్త ద్రవ్యోంకీ ప్రతి -పర్యాయమేం సమయవృత్తికా హేతుపనా (సమయ- సమయకీ పరిణతికా నిమిత్తత్వ) కాలకా విశేష గుణ హై . చైతన్యపరిణామ జీవకా విశేష గుణ హై . ఇసప్రకార అమూర్త ద్రవ్యోంకే విశేష గుణోంకా సంక్షిప్త జ్ఞాన హోనే పర అమూర్త ద్రవ్యోంకో జాననేకే లింగ (చిహ్న, లక్షణ, సాధన) ప్రాప్త హోతే హైం; అర్థాత్ ఉన -ఉన విశేష గుణోంకే ద్వారా ఉన -ఉన అమూర్త
౨౬౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-