ఆకాశం హి తావత్ లోకాలోకయోరపి, షడ్ద్రవ్యసమవాయాసమవాయయోరవిభాగేన వృత్తత్వాత్ . ధర్మాధర్మౌ సర్వత్ర లోకే, తన్నిమిత్తగమనస్థానానాం జీవపుద్గలానాం లోకాద్బహిస్తదేకదేశే చ గమనస్థానాసంభవాత్ . కాలోపి లోకే, జీవపుద్గలపరిణామవ్యజ్యమానసమయాదిపర్యాయత్వాత్; స తు లోకైకప్రదేశ ఏవాప్రదేశత్వాత్ . జీవపుద్గలౌ తు యుక్తిత ఏవ లోకే, షడ్ద్రవ్యసమవాయాత్మక- త్వాల్లోకస్య . కింతు జీవస్య ప్రదేశసంవర్తవిస్తారధర్మత్వాత్, పుద్గలస్య బన్ధహేతుభూతస్నిగ్ధరూక్షగుణ-
ఏదాణి పంచదవ్వాణి ఏతాని పూర్వసూత్రోక్తాని జీవాదిషడ్ద్రవ్యాణ్యేవ ఉజ్ఝియ కాలం తు కాలద్రవ్యం విహాయ అత్థికాయ త్తి భణ్ణంతే అస్తికాయాః పఞ్చాస్తికాయా ఇతి భణ్యన్తే . కాయా పుణ కాయాః కాయశబ్దేన పునః . కిం భణ్యతే . బహుప్పదేసాణ పచయత్తం బహుప్రదేశానాం సంబన్ధి ప్రచయత్వం సమూహ ఇతి . అత్ర పఞ్చాస్తి- కాయమధ్యే జీవాస్తికాయ ఉపాదేయస్తత్రాపి పఞ్చపరమేష్ఠిపర్యాయావస్థా, తస్యామప్యర్హత్సిద్ధావస్థా, తత్రాపి సిద్ధావస్థా . వస్తుతస్తు రాగాదిసమస్తవికల్పజాలపరిహారకాలే సిద్ధజీవసదృశా స్వకీయశుద్ధాత్మావస్థేతి భావార్థః ..✽౧౧.. ఏవం పఞ్చాస్తికాయసంక్షేపసూచనరూపేణ చతుర్థస్థలే గాథాద్వయం గతమ్ . అథ ద్రవ్యాణాం లోకాకాశేవస్థానమాఖ్యాతి — లోగాలోగేసు ణభో లోకాలోకయోరధికరణభూతయోర్ణభ ఆకాశం తిష్ఠతి . ధమ్మాధమ్మేహిం ఆదదో లోగో ధర్మాధర్మాస్తికాయాభ్యామాతతో వ్యాప్తో భృతో లోకః . కిం కృత్వా . సేసే పడుచ్చ శేషౌ జీవపుద్గలౌ ప్రతీత్యాశ్రిత్య . అయమత్రార్థః — జీవపుద్గలౌ తావల్లోకే తిష్ఠతస్తయోర్గతిస్థిత్యోః కారణభూతౌ ధర్మాధర్మావపి లోకే . కాలో కాలోపి శేషౌ జీవపుద్గలౌ ప్రతీత్య లోకే . క స్మాదితి చేత్ . జీవపుద్గలాభ్యాం నవజీర్ణపరిణత్యా వ్యజ్యమానసమయఘటికాదిపర్యాయత్వాత్ . శేషశబ్దేన కిం భణ్యతే . జీవా పుణ పోగ్గలా సేసా జీవాః పుద్గలాశ్చ పునః శేషా భణ్యన్త ఇతి . అయమత్ర భావః — యథా సిద్ధా భగవన్తో యద్యపి నిశ్చయేన లోకాకాశప్రమితశుద్ధాసంఖ్యేయప్రదేశే కేవలజ్ఞానాదిగుణాధారభూతే స్వకీయస్వకీయభావే తిష్ఠన్తి తథాపి వ్యవహారేణ మోక్షశిలాయాం తిష్ఠన్తీతి భణ్యన్తే . తథా సర్వే పదార్థా యద్యపి నిశ్చయేన
టీకా : — ప్రథమ తో ఆకాశ లోక తథా అలోకమేం హై, క్యోంకి ఛహ ద్రవ్యోంకే సమవాయ ఔర అసమవాయమేం బినా విభాగకే రహతా హై . ధర్మ ఔర అధర్మ ద్రవ్య సర్వత్ర లోకమేం హై, క్యోంకి ఉనకే నిమిత్తసే జినకీ గతి ఔర స్థితి హోతీ హై ఐసే జీవ ఔర పుద్గలోంకీ గతి యా స్థితి లోకసే బాహర నహీం హోతీ, ఔర న లోకకే ఏక దేశమేం హోతీ హై, (అర్థాత్ లోకమేం సర్వత్ర హోతీ హై ) . కాల భీ లోకమేం హై, క్యోంకి జీవ ఔర పుద్గలోంకే పరిణామోంకే ద్వారా (కాలకీ) సమయాది పర్యాయేం వ్యక్త హోతీ హైం; ఔర వహ కాల లోకకే ఏక ప్రదేశమేం హీ హై క్యోంకి వహ అప్రదేశీ హై . జీవ ఔర పుద్గల తో యుక్తిసే హీ లోకమేం హైం, క్యోంకి లోక ఛహ ద్రవ్యోంకా సమవాయస్వరూప హై .
ఔర ఇసకే అతిరిక్త (ఇతనా విశేష జాననా చాహియే కి), ప్రదేశోంకా సంకోచ- విస్తార హోనా వహ జీవకా ధర్మ హై, ఔర బంధకే హేతుభూత స్నిగ్ధ -రుక్ష ( – చికనే -రూఖే) గుణ పుద్గలకా ధర్మ హోనేసే జీవ ఔర పుద్గలకా సమస్త లోకమేం యా ఉసకే ఏకదేశమేం రహనేకా