సూత్రయిష్యతే హి స్వయమాకాశస్య ప్రదేశలక్షణమేకాణువ్యాప్యత్వమితి . ఇహ తు యథాకాశస్య ప్రదేశాస్తథా శేషద్రవ్యాణామితి ప్రదేశలక్షణప్రకారైకత్వమాసూత్ర్యతే . తతో యథైకాణువ్యాప్యేనాంశేన గణ్యమానస్యాకాశస్యానన్తాంశత్వాదనన్తప్రదేశత్వం తథైకాణువ్యాప్యేనాంశేన గణ్యమానానాం ధర్మాధర్మైక- జీవానామసంఖ్యేయాంశత్వాత్ ప్రత్యేకమసంఖ్యేయప్రదేశత్వమ్ . యథా చావస్థితప్రమాణయోర్ధర్మాధర్మయోస్తథా సంవర్తవిస్తారాభ్యామనవస్థితప్రమాణస్యాపి శుష్కార్ద్రత్వాభ్యాం చర్మణ ఇవ జీవస్య స్వాంశాల్ప- బహుత్వాభావాదసంఖ్యేయప్రదేశత్వమేవ . అమూర్తసంవర్తవిస్తారసిద్ధిశ్చ స్థూలకృశశిశుకుమారశరీరవ్యాపి- త్వాదస్తి స్వసంవేదనసాధ్యైవ . పుద్గలస్య తు ద్రవ్యేణైకప్రదేశమాత్రత్వాదప్రదేశత్వే యథోదితే సత్యపి ఉత్పత్తిర్భణితా . పరమాణువ్యాప్తక్షేత్రం ప్రదేశో భవతి . తదగ్రే విస్తరేణ కథయతి ఇహ తు సూచితమేవ ..౧౩౭.. ఏవం పఞ్చమస్థలే స్వతన్త్రగాథాద్వయం గతమ్ . అథ కాలద్రవ్యస్య ద్వితీయాదిప్రదేశరహితత్వేనాప్రదేశత్వం వ్యవస్థాపయతి — సమఓ సమయపర్యాయస్యోపాదానకారణత్వాత్సమయః కాలాణుః . దు పునః . స చ కథంభూతః .
టీకా : — (భగవత్ కున్దకున్దాచార్య) స్వయం హీ (౧౪౦ వేం) సూత్ర ద్వారా కహేంగే కి ఆకాశకే ప్రదేశకా లక్షణ ఏకాణువ్యాప్యత్వ హై (అర్థాత్ ఏక పరమాణుసే వ్యాప్త హోనా వహ ప్రదేశకా లక్షణ హై ); ఔర యహాఁ (ఇస సూత్ర యా గాథామేం) ‘జిస ప్రకార ఆకాశకే ప్రదేశ హైం ఉసీప్రకార శేష ద్రవ్యోంకే ప్రదేశ హైం’ ఇసప్రకార ప్రదేశకే లక్షణకీ ఏకప్రకారతా కహీ జాతీ హై .
ఇసలియే, జైసే ఏకాణువ్యాప్య (-ఏక పరమాణుసే వ్యాప్త హో ఐసే) అంశకే ద్వారా గినే జానే పర ఆకాశకే అనన్త అంశ హోనేసే ఆకాశ అనన్తప్రదేశీ హై, ఉసీప్రకార ఏకాణువ్యాప్య ( – ఏక పరమాణుసే వ్యాప్త హోనే యోగ్య) అంశకే ద్వారా గినే జానే పర ధర్మ, అధర్మ ఔర ఏక జీవకే అసంఖ్యాత అంశ హోనేసే వే – ప్రత్యేక అసంఖ్యాతప్రదేశీ హై . ఔర జైసే ౧అవస్థిత ప్రమాణవాలే ధర్మ తథా అధర్మ అసంఖ్యాతప్రదేశీ హైం, ఉసీప్రకార సంకోచవిస్తారకే కారణ ౨అనవస్థిత ప్రమాణవాలే జీవకే — సూఖే -గీలే చమడేకీ భాఁతి — నిజ అంశోంకా అల్పబహుత్వ నహీం హోతా ఇసలియే అసంఖ్యాతప్రదేశీపనా హీ హై . (యహాఁ యహ ప్రశ్న హోతా హై కి అమూర్త ఐసే జీవకా సంకోచవిస్తార కైసే సంభవ హై ? ఉసకా సమాధాన కియా జాతా హై : — ) అమూర్తకే సంకోచవిస్తారకీ సిద్ధి తో అపనే అనుభవసే హీ సాధ్య హై, క్యోంకి (సబకో స్వానుభవసే స్పష్ట హై కి) జీవ స్థూల తథా కృశ శరీరమేం, తథా బాలక ఔర కుమారకే శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై .
పుద్గల తో ద్రవ్యతః ఏకప్రదేశమాత్ర హోనేసే యథోక్త (పూర్వకథిత) ప్రకారసే అప్రదేశీ హై
౧. అవస్థిత ప్రమాణ = నియత పరిమాణ, నిశ్చిత మాప; (ధర్మ తథా అధర్మ ద్రవ్యకా మాప లోక జితనా నియత హై .)
౨. అనవస్థిత = అనియత; అనిశ్చిత; (సూఖే -గీలే చర్మకీ భాఁతి జీవ పరక్షేత్రకీ అపేక్షాసే సంకోచ విస్తారకో ప్రాప్త హోనేసే అనిశ్చిత మాపవాలా హై . ఐసా హోనే పర భీ, జైసే చమడేకే నిజ -అంశ కమ -బఢ నహీం హోతే, ఉసీప్రకార జీవకే నిజ -అంశ కమ -బఢ నహీం హోతే; ఇసలియే వహ సదా నియత అసంఖ్యప్రదేశీ హీ హై .)