క్రమణపరిమాణావచ్ఛిన్నేనైకసమయేనైకస్మాల్లోకాన్తాద్ ద్వితీయం లోకాన్తమాక్రామతః పరమాణోర- సంఖ్యేయాః కాలాణవః సమయస్యానంశత్వాదసంఖ్యేయాంశత్వం న సాధయన్తి ..౧౩౯.. యానన్తసమయావిత్యర్థః . ఏవముక్తలక్షణే కాలే విద్యమానేపి పరమాత్మతత్త్వమలభమానోతీతానన్తకాలే సంసారసాగరే భ్రమితోయం జీవో యతస్తతః కారణాత్తదేవ నిజపరమాత్మతత్త్వం సర్వప్రకారోపాదేయరూపేణ శ్రద్ధేయం, స్వసంవేదనజ్ఞానరూపేణ జ్ఞాతవ్యమాహారభయమైథునపరిగ్రహసంజ్ఞాస్వరూపప్రభృతిసమస్తరాగాదివిభావత్యాగేన ధ్యేయమితి తాత్పర్యమ్ ..౧౩౯.. ఏవం కాలవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన షష్ఠస్థలే గాథాద్వయం గతమ్ . అథ పూర్వం ద్వారా ఉల్లంఘిత హోనేవాలే) అసంఖ్య కాలాణు ‘సమయ’ కే అసంఖ్య అంశోంకో సిద్ధ నహీం కరతే, క్యోంకి ‘సమయ’ నిరంశ హై .
భావార్థ : — పరమాణుకో ఏక ఆకాశప్రదేశసే దూసరే అనంతర (అన్తరరహిత) ఆకాశప్రదేశ పర మన్ద గతిసే జానేమేం జితనా కాల లగతా హై ఉసే ‘సమయ’ కహతే హైం . వహ సమయ కాలద్రవ్యకీ సూక్ష్మాతిసూక్ష్మ పర్యాయ హై . కాలద్రవ్య నిత్య హై; ‘సమయ’ ఉత్పన్న హోతా హై ఔర నష్ట హోతా హై . జైసే ఆకాశప్రదేశ ఆకాశ ద్రవ్యకా ఛోటేసే ఛోటా అంశ హై, ఉసకే భాగ నహీం హోతే, ఉసీప్రకార ‘సమయ’ కాలద్రవ్యకీ ఛోటీసే ఛోటీ నిరంశ పర్యాయ హై, ఉసకే భాగ నహీం హోతే . యది ‘సమయ’ కే భాగ హోం తో పరమాణుకే ద్వారా ఏక ‘సమయ’ మేం ఉల్లంఘన కియే జానేవాలే ఆకాశప్రదేశకే భీ ఉతనే హీ భాగ హోనే చాహియే; కిన్తు ఆకాశప్రదేశ తో నిరంశ హై; ఇసలియే ‘సమయ’ భీ నిరంశ హీ హై .
యహాఁ ప్రశ్న హోతా హై కి ‘‘జబ పుద్గల -పరమాణు శీఘ్ర గతికే ద్వారా ఏక ‘సమయ’ మేం లోకకే ఏక ఛోరసే దూసరే ఛోర తక పహుఁచ జాతా హై తబ వహ చౌదహ రాజూ తక ఆకాశప్రదేశోంమేం శ్రేణిబద్ధ జితనే కాలాణు హైం ఉన సబకో స్పర్శ కరతా హై; ఇసలియే అసంఖ్య కాలాణుఓంకో స్పర్శ కరనేసే ‘సమయ’కే అసంఖ్య అంశ హోనా చాహియే’’ ఇసకా సమాధాన యహ హై : —
జైసే అనన్త పరమాణుఓంకా కోఈ స్కంధ ఆకాశకే ఏక ప్రదేశమేం సమాకర పరిమాణమేం (కదమేం) ఏక పరమాణు జితనా హీ హోతా హై, సో వహ పరమాణుఓంకే విశేష (ఖాస) ప్రకారకే అవగాహపరిణామకే కారణ హీ హై; (పరమాణుఓంమేం ఐసీ హీ కోఈ విశిష్ట ప్రకారకీ నహీం హోతే; ఇసీప్రకార కోఈ పరమాణు ఏక సమయమేం అసంఖ్య కాలాణుఓంకో ఉల్లంఘన కరకే లోకకే ఏక ఛోరసే దూసరే ఛోర తక పహుఁచ జాతా హై, సో వహ పరమాణుకే విశేష ప్రకారకే గతిపరిణామకే కారణ హీ హై; (పరమాణుమేం ఐసీ హీ కోఈ విశిష్ట ప్రకారకీ గతిపరిణామకీ శక్తి హై, జిసకే కారణ ఐసా హోతా హై;) ఇససే కహీం ‘సమయ’కే అసంఖ్య అంశ నహీం హోతే ..౧౩౯..
౨౭౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧అవగాహపరిణామకీ శక్తి హై, జిసకే కారణ ఐసా హోతా హై,) ఇససే కహీం పరమాణుకే అనన్త అంశ
౧. ఆకాశమేం అవగాహహేతుత్వకే కారణ ఐసీ శక్తి హై కి ఉసకా ఏక ప్రదేశ భీ అనన్త పరమాణుఓంకో అవకాశ దేనేమేం సమర్థ హై .