చేత్కిమభిన్నాంశావిభాగైకద్రవ్యత్వేన కిం వా భిన్నాంశావిభాగైకద్రవ్యత్వేన . అభిన్నాంశా- విభాగైకద్రవ్యత్వేన చేత్ యేనాంశేనైకస్యా అంగులేః క్షేత్రం తేనాంశేనేతరస్యా ఇత్యన్యతరాంశాభావః . ఏవం ద్వయాద్యంశానామభావాదాకాశస్య పరమాణోరివ ప్రదేశమాత్రత్వమ్ . భిన్నాంశావిభాగైకద్రవ్యత్వేన చేత్ అవిభాగైకద్రవ్యస్యాంశకల్పనమాయాతమ్ . అనేకం చేత్ కిం సవిభాగానేకద్రవ్యత్వేన కిం వావిభాగై- కద్రవ్యత్వేన . సవిభాగానేకద్రవ్యత్వేన చేత్ ఏకద్రవ్యస్యాకాశస్యానన్తద్రవ్యత్వం, అవిభాగైకద్రవ్యత్వేన చేత్ అవిభాగైకద్రవ్యస్యాంశకల్పనమాయాతమ్ ..౧౪౦.. సర్వేషామణూనాం చకారాత్సూక్ష్మస్కన్ధానాం చ సక్కది తం దేదుమవగాసం శక్నోతి స ఆకాశప్రదేశో దాతుమ- వకాశమ్ . తస్యాకాశప్రదేశస్య యదీత్థంభూతమవకాశదానసామర్థ్యం న భవతి తదానన్తానన్తో జీవరాశిస్త- స్మాదప్యనన్తగుణపుద్గలరాశిశ్చాసంఖ్యేయప్రదేశలోకే కథమవకాశం లభతే . తచ్చ విస్తరేణ పూర్వం భణితమేవ . అథ మతమ్ – అఖణ్డాకాశద్రవ్యస్య ప్రదేశవిభాగః కథం ఘటతే . పరిహారమాహ – చిదానన్దైకస్వభావనిజాత్మ- తత్త్వపరమైకాగ్ర్యలక్షణసమాధిసంజాతనిర్వికారాహ్లాదైకరూపసుఖసుధారసాస్వాదతృప్తమునియుగలస్యావస్థితక్షేత్రం కిమేకమనేకం వా . యద్యేకం తర్హి ద్వయోరప్యేకత్వం ప్రాప్నోతి . న చ తథా . భిన్నం చేత్తదా అఖణ్డస్యా- ప్యాకాశద్రవ్యస్య ప్రదేశవిభాగో న విరుధ్యత ఇత్యర్థః ..౧౪౦.. అథ తిర్యక్ప్రచయోర్ధ్వప్రచయౌ ఏక క్షేత్ర హై యా అనేక ?’ యది ఏక హై తో (ప్రశ్న హోతా హై కి : — ), (౧) ఆకాశ అభిన్న అంశోవాలా అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హై, ఇసలియే దో అంగులియోంకా ఏక క్షేత్ర హై యా (౨) భిన్న అంశోంవాలా అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హై, ఇసలియే ? (౧) యది ‘ఆకాశ అభిన్న అంశవాలా అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హై ఇసలియే దో అంగులియోంకా ఏక క్షేత్ర హై’ ఐసా కహా జాయ తో, జో అంశ ఏక అంగులికా క్షేత్ర హై వహీ అంశ దూసరీ అంగులికా భీ క్షేత్ర హై, ఇసలియే దోమేంసే ఏక అంశకా అభావ హో గయా . ఇస ప్రకార దో ఇత్యాది (ఏకసే అధిక) అంశోంకా అభావ హోనేసే ఆకాశ పరమాణుకీ భాఁతి ప్రదేశమాత్ర సిద్ధ హుఆ ! (ఇసలియే యహ తో ఘటిత నహీం హోతా); (౨) యది యహ కహా జాయ కి ‘ఆకాశ భిన్న అంశోంవాలా అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హై’ (ఇసలియే దో అంగులియోంకా ఏక క్షేత్ర హై) తో (యహ యోగ్య హీ హై, క్యోంకి) అవిభాగ ఏక ద్రవ్యమేం అంశ – కల్పనా ఫలిత హుఈ .

యది ఐసా కహా జాయ కి (దో అంగులియోంకే) ‘అనేక క్షేత్ర హైం ’ (అర్థాత్ ఏకసే అధిక క్షేత్ర హైం, ఏక నహీం) తో (ప్రశ్న హోతా హై కి – ), (౧) ‘ఆకాశ సవిభాగ (ఖండఖండరూప) అనేక ద్రవ్య హై ఇసలియే దో అంగులియోంకే అనేక క్షేత్ర హైం యా (౨) ‘ఆకాశ అవిభాగ ఏక ద్రవ్య’ హోనేపర భీ దో అంగులియోంకే అనేక (ఏక సే అధిక) క్షేత్ర హైం ? (౧) ‘ఆకాశ సవిభాగ అనేక ద్రవ్య హోనేసే దో అంగలియోంకే అనేక క్షేత్ర హైం’ ఐసా మానా జాయ తో, ఆకాశ జో కి ఏక ద్రవ్య హై ఉసే అనన్తద్రవ్యత్వ ఆజాయగా’; (ఇసలియే యహ తో ఘటిత నహీం హోతా) (౨) ‘ఆకాశ అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హోనేసే దో అంగులియోంకా అనేక క్షేత్ర హై’ ఐసా మానా జాయ తో (యహ యోగ్య హీ హై క్యోంకి) అవిభాగ ఏక ద్రవ్యమేం అంశకల్పనా ఫలిత హుఈ ..౧౪౦..

౨౭౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-