ఉప్పాదో పద్ధంసో విజ్జది జది జస్స ఏగసమయమ్హి .
సమయో హి సమయపదార్థస్య వృత్త్యంశః . తస్మిన్ కస్యాప్యవశ్యముత్పాదప్రధ్వంసౌ సంభవతః, పరమాణోర్వ్యతిపాతోత్పద్యమానత్వేన కారణపూర్వత్వాత్ . తౌ యది వృత్త్యంశస్యైవ, కిం యౌగపద్యేన కిం భవన్తీత్యభిప్రాయః ..౧౪౧.. ఏవం సప్తమస్థలే స్వతన్త్రగాథాద్వయం గతమ్ . అథ సమయసన్తానరూపస్యోర్ధ్వ- ప్రచయస్యాన్వయిరూపేణాధారభూతం కాలద్రవ్యం వ్యవస్థాపయతి – ఉప్పాదో పద్ధంసో విజ్జది జది ఉత్పాదః ప్రధ్వంసో విద్యతే యది చేత్ . కస్య . జస్స యస్య కాలాణోః . క్వ . ఏగసమయమ్హి ఏకసమయే వర్తమానసమయే . సమయస్స సమయోత్పాదకత్వాత్సమయః కాలాణుస్తస్య . సో వి సమఓ సోపి కాలాణుః సభావసమవట్ఠిదో హవది స్వభావసమవస్థితో భవతి . పూర్వోక్తముత్పాదప్రధ్వంసద్వయం తదాధారభూతం కాలాణుద్రవ్యరూపం ధ్రౌవ్యమితి
అన్వయార్థ : — [యది యస్య సమయస్య ] యది కాలకా [ఏక సమయే ] ఏక సమయమేం [ఉత్పాదః ప్రధ్వంసః ] ఉత్పాద ఔర వినాశ [విద్యతే ] పాయా జాతా హై, [సః అపి సమయః ] తో వహ భీ కాల [స్వభావసమవస్థితః ] స్వభావమేం అవస్థిత అర్థాత్ ధ్రువ [భవతి ] (సిద్ధ) హై .
టీకా : — సమయ కాలపదార్థకా ౧వృత్త్యంశ హై; ఉసమేం (-ఉస వృత్త్యంశమేం) కిసీకే భీ అవశ్య ఉత్పాద తథా వినాశ సంభవిత హైం; క్యోంకి పరమాణుకే అతిక్రమణకే ద్వారా (సమయరూపీ వృత్త్యంశ) ఉత్పన్న హోతా హై, ఇసలియే వహ కారణపూర్వక హై . (పరమాణుకే ద్వారా ఏక ఆకాశప్రదేశకా మందగతిసే ఉల్లంఘన కరనా వహ కారణ హై ఔర సమయరూపీ వృత్త్యంశ ఉస కారణకా కార్య హై, ఇసలియే ఉసమేం కిసీ పదార్థకే ఉత్పాద తథా వినాశ హోతే హోనా చాహియే .) ..౧౪౨..
(‘కిసీ పదార్థకే ఉత్పాద – వినాశ హోనేకీ క్యా ఆవశ్యకతా హై ? ఉసకే స్థాన పర ఉస వృత్త్యంశకో హీ ఉత్పాద – వినాశ హోతే మాన లేం తో క్యా ఆపత్తి హై ?’ ఇస తర్కకా సమాధాన కరతే హైం — )
యది ఉత్పాద ఔర వినాశ వృత్త్యంశకే హీ మానే జాయేం తో, (ప్రశ్న హోతా హై కి) (౧) వే
జో కాళనే, తో కాళ తేహ స్వభావ – సమవస్థిత ఛే. ౧౪౨.
౧. వృత్త్యంశ = వృత్తికా అంశ; సూక్ష్మాతిసూక్ష్మ పరిణతి అర్థాత్ పర్యాయ .