వర్తిధ్రౌవ్యమేవ కుతస్త్యమ్ . ఏవం సతి నశ్యతి త్రైలక్షణ్యం, ఉల్లసతి క్షణభంగః, అస్తముపైతి నిత్యం ద్రవ్యం, ఉదీయన్తే క్షణక్షయిణో భావాః . తతస్తత్త్వవిప్లవభయాత్కశ్చిదవశ్యమాశ్రయభూతో వృత్తేర్వృత్తి- మాననుసర్తవ్యః . స తు ప్రదేశ ఏవాప్రదేశస్యాన్వయవ్యతిరేకానువిధాయిత్వాసిద్ధేః . ఏవం సప్రదేశత్వే హి కాలస్య కుత ఏకద్రవ్యనిబన్ధనం లోకాకాశతుల్యాసంఖ్యేయప్రదేశత్వం నాభ్యుపగమ్యేత . పర్యాయ- సమయాప్రసిద్ధేః . ప్రదేశమాత్రం హి ద్రవ్యసమయమతిక్రామతః పరమాణోః పర్యాయసమయః ప్రసిద్ధయతి . లోకాకాశతుల్యాసంఖ్యేయప్రదేశత్వే తు ద్రవ్యసమయస్య కుతస్త్యా తత్సిద్ధిః . లోకాకాశతుల్యా- సంఖ్యేయప్రదేశైకద్రవ్యత్వేపి తస్యైకం ప్రదేశమతిక్రామతః పరమాణోస్తత్సిద్ధిరితి చేన్నైవం; ఏకదేశవృత్తేః జానీహి హే శిష్య . కస్మాచ్ఛూన్యమితి చేత్ . అత్థంతరభూదం ఏకప్రదేశాభావే సత్యర్థాన్తరభూతం భిన్నం భవతి యతః కారణాత్ . కస్యాః సకాశాద్భిన్నమ్ . అత్థీదో ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాత్మకసత్తాయా ఇతి . తథాహి – కాల- పదార్థస్య తావత్పూర్వసూత్రోదితప్రకారేణోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాత్మకమస్తిత్వం విద్యతే; తచ్చాస్తిత్వం ప్రదేశం వినా న ఇసలియే) నాశ ఔర ఉత్పాదకీ ఏకతామేం ప్రవర్తమాన ధ్రౌవ్య కహాఁసే హో సకతా హై ? ఐసా హోనేపర త్రిలక్షణతా (ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యతా) నష్ట హో జాతీ హై, క్షణభంగ (బౌద్ధసమ్మత క్షణవినాశ) ఉల్లసిత హో ఉఠతా హై, నిత్య ద్రవ్య అస్త హో జాతా హై ఔర క్షణవిధ్వంసీ భావ ఉత్పన్న హోతే హైం . ఇసలియే హై . వహ తో ప్రదేశ హీ హై (అర్థాత్ వహ వృత్తిమాన్ సప్రదేశ హీ హోతా హై ), క్యోంకి అప్రదేశకే అన్వయ తథా వ్యతిరేకకా అనువిధాయిత్వ అసిద్ధ హై . (జో అప్రదేశ హోతా హై వహ అన్వయ తథా వ్యతిరేకోంకా అనుసరణ నహీం కర సకతా, అర్థాత్ ఉసమేం ధ్రౌవ్య తథా ఉత్పాద – వ్యయ నహీం హో సకతే .)
(ప్రశ్న : — ) ఇసప్రకార కాల సప్రదేశ హై తో ఉసకే ఏకద్రవ్యకే కారణభూత లోకాకాశ తుల్య అసంఖ్యప్రదేశ క్యోం న మాననే చాహియే ?
(ఉత్తర : — ) ఐసా హో తో పర్యాయసమయ ప్రసిద్ధ నహీం హోతా, ఇసలియే అసంఖ్య ప్రదేశ మాననా యోగ్య నహీం హై . పరమాణుకే ద్వారా ప్రదేశమాత్ర ద్రవ్యసమయకా ఉల్లంఘన కరనే పర (అర్థాత్ – పరమాణుకే ద్వారా ఏకప్రదేశమాత్ర కాలాణుసే నికటకే దూసరే ప్రదేశమాత్ర కాలాణు తక మందగతిసే గమన కరనే పర) పర్యాయసమయ ప్రసిద్ధ హోతా హై . యది ద్రవ్యసమయ లోకాకాశతుల్య అసంఖ్యప్రదేశీ హో తో పర్యాయసమయకీ సిద్ధి కహాఁసే హోగీ ?
‘యది ద్రవ్యసమయ అర్థాత్ కాలపదార్థ లోకాకాశ జితనే అసంఖ్య ప్రదేశవాలా ఏక ద్రవ్య హో తో భీ పరమాణుకే ద్వారా ఉసకా ఏక ప్రదేశ ఉల్లంఘిత హోనేపర పర్యాయసమయకీ సిద్ధి హో’ ఐసా కహా జాయ తో యహ ఠీక నహీం హై; క్యోంకి (ఉసమేం దో దోష ఆతే హైం ) : —
౨౮౬ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧తత్త్వవిప్లవకే భయసే అవశ్య హీ వృత్తికా ఆశ్రయభూత కోఈ వృత్తిమాన్ ఢూఁఢనా – స్వీకార కరనా యోగ్య
౧. తత్త్వవిప్లవ = వస్తుస్వరూపమేం అంధాధున్ధీ .