ఏవమాకాశపదార్థాదాకాలపదార్థాచ్చ సమస్తైరేవ సంభావితప్రదేశసద్భావైః పదార్థైః సమగ్ర ఏవ యః సమాప్తిం నీతో లోకస్తం ఖలు తదన్తఃపాతిత్వేప్యచిన్త్యస్వపరపరిచ్ఛేదశక్తిసంపదా జీవ ఏవ జానీతే, నత్వితరః . ఏవం శేషద్రవ్యాణి జ్ఞేయమేవ, జీవద్రవ్యం తు జ్ఞేయం జ్ఞానం చేతి జ్ఞాన- జ్ఞేయవిభాగః . అథాస్య జీవస్య సహజవిజృమ్భితానన్తజ్ఞానశక్తిహేతుకే త్రిసమయావస్థాయిత్వలక్షణే వి భవియా తం జాణహ సమ్మమాహప్పం’’ ..౧౪౪.. ఏవం నిశ్చయకాలవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేనాష్టమస్థలే గాథాత్రయం గతమ్ . ఇతి పూర్వోక్తప్రకారేణ ‘దవ్వం జీవమజీవం’ ఇత్యాద్యేకోనవింశతిగాథాభిః స్థలాష్టకేన విశేష- జ్ఞేయాధికారః సమాప్తః .. అతః పరం శుద్ధజీవస్య ద్రవ్యభావప్రాణైః సహ భేదనిమిత్తం ‘సపదేసేహిం సమగ్గో’
అన్వయార్థ : — [సప్రదేశైః అర్థైః ] సప్రదేశ పదార్థోంకే ద్వారా [నిష్ఠితః ] సమాప్తికో జానతా హై [జీవః ] వహ జీవ హై, — [ప్రాణచతుష్కాభిసంబద్ధః ] జో కి (సంసార దశామేం) చార ప్రాణోంసే సంయుక్త హై ..౧౪౫..
టీకా : — ఇసప్రకార జిన్హేం ప్రదేశకా సద్భావ ఫలిత హుఆ హై ఐసే ఆకాశపదార్థసే లేకర కాల పదార్థ తకకే సభీ పదార్థోంసే సమాప్తికో ప్రాప్త జో సమస్త లోక హై ఉసే వాస్తవమేం, ఉసమేం ౨అంతఃపాతీ హోనేపర భీ, అచిన్త్య ఐసీ స్వపరకో జాననేకీ శక్తిరూప సమ్పదాకే ద్వారా జీవ హీ జానతా హై, దూసరా కోఈ నహీం . ఇసప్రకార శేష ద్రవ్య జ్ఞేయ హీ హైం ఔర జీవద్రవ్య తో జ్ఞేయ తథా జ్ఞాన హై; — ఇసప్రకార జ్ఞాన ఔర జ్ఞేయకా విభాగ హై .
అబ, ఇస జీవకో, సహజరూపసే (స్వభావసే హీ) ప్రగట అనన్తజ్ఞానశక్తి జిసకా హేతు హై ఔర తీనోం కాలమేం అవస్థాయిపనా (టికనా) జిసకా లక్షణ హై ఐసా, వస్తుకా స్వరూపభూత హోనేసే
తసు జాణనారో జీవ, ప్రాణచతుష్కథీ సంయుక్త జే. ౧౪౫.
౨౮౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-
౧ప్రాప్త [సమగ్రః లోకః ] సమ్పూర్ణ లోక [నిత్యః ] నిత్య హై, [తం ] ఉసే [యః జానాతి ] జో
౧. ఛహ ద్రవ్యోంసే హీ సమ్పూర్ణ లోక సమాప్త హో జాతా హై, అర్థాత్ ఉనకే అతిరిక్త లోకమేం దూసరా కుఛ నహీం హై .
౨. అంతఃపాతీ = అన్దర ఆ జానేవాలా; అన్దర సమా జానేవాలా ( – జీవ లోకకే భీతర ఆ జాతా హై .)