ప్రవాహప్రవృత్తపుద్గలసంశ్లేషదూషితాత్మతయా ప్రాణచతుష్కాభిసంబద్ధత్వం వ్యవహారజీవత్వహేతుర్విభక్త-
వ్యోస్తి ..౧౪౫..
అథ కే ప్రాణా ఇత్యావేదయతి — ఇత్యాది యథాక్రమేణ గాథాష్టకపర్యన్తం సామాన్యభేదభావనావ్యాఖ్యానం కరోతి . తద్యథా . అథ జ్ఞానజ్ఞేయజ్ఞాపనార్థం తథైవాత్మనః ప్రాణచతుష్కేన సహ భేదభావనార్థం వా సూత్రమిదం ప్రతిపాదయతి — లోగో లోకో భవతి . కథంభూతః . ణిట్ఠిదో నిష్ఠితః సమాప్తిం నీతో భృతో వా . కైః కర్తృభూతైః . అట్ఠేహిం సహజశుద్ధబుద్ధైకస్వభావో యోసౌ పరమాత్మపదార్థస్తత్ప్రభృతయో యేర్థాస్తైః . పునరపి కింవిశిష్టః . సపదేసేహిం సమగ్గో స్వకీయప్రదేశైః సమగ్రః పరిపూర్ణః . అథవా పదార్థైః . కథంభూతైః . సప్రదేశైః ప్రదేశసహితైః . పునరపి కింవిశిష్టో లోకః . ణిచ్చో ద్రవ్యార్థికనయేన నిత్యః లోకాకాశాపేక్షయా వా . అథవా నిత్యో, న కేనాపి పురుషవిశేషేణ కృతః . జో తం జాణది యః కర్తా తం జ్ఞేయభూతం లోకం జానాతి జీవో స జీవపదార్థో భవతి . ఏతావతా కిముక్తం భవతి . యోసౌ విశుద్ధజ్ఞానదర్శనస్వభావో జీవః స జ్ఞానం జ్ఞేయశ్చ భణ్యతే . శేషపదార్థాస్తు జ్ఞేయా ఏవేతి జ్ఞాతృజ్ఞేయవిభాగః . పునరపి కింవిశిష్టో జీవః . పాణచదుక్కే ణ సంబద్ధో యద్యపి నిశ్చయేన స్వతఃసిద్ధపరమచైతన్యస్వభావేన నిశ్చయప్రాణేన జీవతి తథాపి వ్యవహారేణానాదికర్మబన్ధవశాదా- యురాద్యశుద్ధప్రాణచతుష్కేనాపి సంబద్ధః సన్ జీవతి . తచ్చ శుద్ధనయేన జీవస్వరూపం న భవతీతి భేదభావనా జ్ఞాతవ్యేత్యభిప్రాయః ..౧౪౫.. అథేన్ద్రియాదిప్రాణచతుష్కస్వరూపం ప్రతిపాదయతి — అతీన్ద్రియానన్తసుఖస్వ- భావాత్మనో విలక్షణ ఇన్ద్రియప్రాణః, మనోవాక్కాయవ్యాపారరహితాత్పరమాత్మద్రవ్యాద్విసదృశో బలప్రాణః, సర్వదా అవినాశీ నిశ్చయజీవత్వ హోనేపర భీ, సంసారావస్థామేం అనాదిప్రవాహరూపసే ప్రవర్తమాన పుద్గల సంశ్లేషకే ద్వారా స్వయం దూషిత హోనేసే ఉసకే చార ప్రాణోంసే సంయుక్తపనా హై — జో కి (సంయుక్తపనా) వ్యవహారజీవత్వకా హేతు హై, ఔర విభక్త కరనే యోగ్య హై .
భావార్థ : — షట్ ద్రవ్యోంకా సముదాయ వహ లోక హై . జీవ ఉసే (అపనీ) అచిన్త్య జ్ఞానశక్తిసే జానతా హై; ఇసలియే జీవకే అతిరిక్త శేష ద్రవ్య జ్ఞేయ హైం ఔర జీవ జ్ఞాన తథా జ్ఞేయ హై . ఉస జీవకో వస్తుకే స్వరూపభూత హోనేసే జో కభీ నష్ట నహీం హోతా, ఐసా నిశ్చయజీవత్వ సదా హీ హై . ఉస నిశ్చయ జీవత్వకా కారణ స్వాభావిక అనన్తజ్ఞానశక్తి హై . ఐసా నిశ్చయజీవత్వ జీవకే సదా హోనే పర భీ వహ, సంసార దశామేం స్వయం పుద్గలకే సంబంధసే దూషిత హోనేసే చార ప్రాణోంసే సంయుక్త హై, ఔర ఇసలియే ఉసకే వ్యవహారజీవత్వ భీ హై . ఉస వ్యవహారజీవత్వకో కారణరూప జో చార ప్రాణోంసే సంయుక్తపనా ఉససే జీవకో భిన్న కరనా చాహియే ..౧౪౫..
అబ, ప్రాణ కౌన – కౌనసే హైం, సో బతలాతే హైం : — ప్ర. ౩౭