స్పర్శనరసనఘ్రాణచక్షుఃశ్రోత్రపంచకమిన్ద్రియప్రాణాః, కాయవాఙ్మస్త్రయం బలప్రాణాః, భవ- ధారణనిమిత్తమాయుఃప్రాణః, ఉదంచనన్యంచనాత్మకో మరుదానపానప్రాణః ..౧౪౬..
అథ ప్రాణానాం నిరుక్త్యా జీవత్వహేతుత్వం పౌద్గలికత్వం చ సూత్రయతి — అనాద్యనన్తస్వభావాత్పరమాత్మపదార్థాద్విపరీతః సాద్యన్త ఆయుఃప్రాణః, ఉచ్ఛ్వాసనిశ్వాసజనితఖేదరహితా- చ్ఛుద్ధాత్మతత్త్వాత్ప్రతిపక్షభూత ఆనపానప్రాణః . ఏవమాయురిన్ద్రియబలోచ్ఛ్వాసరూపేణాభేదనయేన జీవానాం సంబన్ధినశ్చత్వారః ప్రాణా భవన్తి . తే చ శుద్ధనయేన జీవాద్భిన్నా భావయితవ్యా ఇతి ..౧౪౬.. అథ త ఏవ ప్రాణా భేదనయేన దశవిధా భవన్తీత్యావేదయతి —
అన్వయార్థ : — [ఇన్ద్రియప్రాణః చ ] ఇన్ద్రియప్రాణ, [తథా బలప్రాణః ] బలప్రాణ, [తథా చ ఆయుఃప్రాణ: ] ఆయుప్రాణ [చ ] ఔర [ఆనపానప్రాణః ] శ్వాసోచ్ఛ్వాస ప్రాణ — [తే ] యే (చార) [జీవానాం ] జీవోంకే [ప్రాణాః ] ప్రాణ [భవన్తి ] హైం ..౧౪౬..
టీకా : — స్పర్శన, రసనా, ఘ్రాణ, చక్షు ఔర శ్రోత్ర — యహ పాఁచ ఇన్ద్రియప్రాణ హైం; కాయ, వచన ఔర మన, — యహ తీన బలప్రాణ హైం, భవ ధారణకా నిమిత్త (అర్థాత్ మనుష్యాది పర్యాయకీ స్థితికా నిమిత్త) ఆయుప్రాణ హై; నీచే ఔర ఊ పర జానా జిసకా స్వరూప హై ఐసీ వాయు (శ్వాస) శ్వాసోచ్ఛ్వాస ప్రాణ హై ..౧౪౬..
అబ, వ్యుత్పత్తిసే ప్రాణోంకో జీవత్వకా హేతుపనా ఔర ఉనకా పౌద్గలికపనా సూత్ర ద్వారా కహతే హైం (అర్థాత్ ప్రాణ జీవత్వకే హేతు హై ఐసా వ్యుత్పత్తిసే దరశాతే హైం తథా ప్రాణ పౌద్గలిక హైం ఐసా కహతే హైం ) : —
వళీ ప్రాణ శ్వాసోచ్ఛ్వాస – ఏ సౌ, జీవ కేరా ప్రాణ ఛే . ౧౪౬.
౨౯౦ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-