స్వలక్షణభూతస్వరూపాస్తిత్వనిశ్చితస్యైకస్యార్థస్య స్వలక్షణభూతస్వరూపాస్తిత్వనిశ్చిత ఏవాన్య- స్మిన్నర్థే విశిష్టరూపతయా సంభావితాత్మలాభోర్థోనేకద్రవ్యాత్మకః పర్యాయః . స ఖలు పుద్గలస్య పుద్గలాన్తర ఇవ జీవస్య పుద్గలే సంస్థానాదివిశిష్టతయా సముపజాయమానః సంభావ్యత ఏవ . ఉపపన్నశ్చైవంవిధః పర్యాయః, అనేకద్రవ్యసంయోగాత్మత్వేన కేవలజీవవ్యతిరేక మాత్రస్యైకద్రవ్యపర్యాయస్యా- స్ఖలితస్యాన్తరవభాసనాత్ ..౧౫౨..
అథ పర్యాయవ్యక్తీర్దర్శయతి — ప్రథమవిశేషాన్తరాధికారే సముదాయపాతనికా . తద్యథా — అథ పునరపి శుద్ధాత్మనో విశేషభేదభావనార్థం నరనారకాదిపర్యాయరూపం వ్యవహారజీవత్వహేతుం దర్శయతి — అత్థిత్తణిచ్ఛిదస్స హి చిదానన్దైకలక్షణస్వరూపాస్తి- త్వేన నిశ్చితస్య జ్ఞాతస్య హి స్ఫు టమ్ . కస్య . అత్థస్స పరమాత్మపదార్థస్య అత్థంతరమ్హి శుద్ధాత్మార్థాదన్యస్మిన్ జ్ఞానావరణాదికర్మరూపే అర్థాన్తరే సంభూదో సంజాత ఉత్పన్నః అత్థో యో నరనారకాదిరూపోర్థః, పజ్జాఓ సో నిర్వికారశుద్ధాత్మానుభూతిలక్షణస్వభావవ్యఞ్జనపర్యాయాదన్యాదృశః సన్ విభావవ్యఞ్జనపర్యాయో భవతి స ఇత్థంభూతపర్యాయో జీవస్య . కైః కృత్వా జాతః . సంఠాణాదిప్పభేదేహిం సంస్థానాదిరహితపరమాత్మద్రవ్యవిలక్షణైః సంస్థానసంహననశరీరాదిప్రభేదైరితి ..౧౫౨.. అథ తానేవ పర్యాయభేదాన్ వ్యక్తీకరోతి — ణరణారయతిరియసురా
టీకా : — స్వలక్షణభూత స్వరూప – అస్తిత్వసే నిశ్చిత ఏక అర్థకా (ద్రవ్యకా), స్వలక్షణభూత స్వరూప – అస్తిత్వసే హీ నిశ్చిత ఐసే అన్య అర్థమేం (ద్రవ్యమేం) విశిష్టరూపసే (-భిన్న – భిన్న రూపసే) ఉత్పన్న హోతా హుఆ జో అర్థ (-భావ), వహ అనేకద్రవ్యాత్మక పర్యాయ హై వహ అనేకద్రవ్యాత్మక పర్యాయ వాస్తవమేం, జైసే పుద్గలకీ అన్య పుద్గలమేం (అనేకద్రవ్యాత్మక ఉత్పన్న హోతీ హుఈ దేఖీ జాతీ హై ఉసీప్రకార, జీవకీ పుద్గలమేం సంస్థానాదిసే విశిష్టతయా (-సంస్థాన ఇత్యాదికే భేద సహిత) ఉత్పన్న హోతీ హుఈ అనుభవమేం అవశ్య ఆతీ హై . ఔర ఐసీ పర్యాయ ఉపపన్న (-యోగ్య ఘటిత, న్యాయయుక్త) హై; క్యోంకి జో కేవల జీవకీ వ్యతిరేకమాత్ర హై ఐసీ అస్ఖలిత ఏకద్రవ్యపర్యాయ హీ అనేక ద్రవ్యోంకే సంయోగాత్మకరూపసే భీతర అవభాసిత హోతీ హై .
భావార్థ : — యద్యపి ప్రత్యేక ద్రవ్యకా స్వరూప – అస్తిత్వ సదా హీ భిన్న – భిన్న రహతా హై తథాపి, జైసే పుద్గలోంకీ అన్య పుద్గలకే సంబంధసే స్కంధరూప పర్యాయ హోతీ హై ఉసీప్రకార జీవకీ పుద్గలోంకే సంబంధసే దేవాదిక పర్యాయ హోతీ హై . జీవకీ ఐసీ అనేకద్రవ్యాత్మక దేవాదిపర్యాయ అయుక్త నహీం హై; క్యోంకి భీతర దేఖనే పర, అనేక ద్రవ్యోంకా సంయోగ హోనే పర భీ, జీవ కహీం పుద్గలోంకే సాథ ఏకరూప పర్యాయ నహీం కరతా, పరన్తు వహాఁ భీ మాత్ర జీవకీ (-పుద్గలపర్యాయసే భిన్న-) అస్ఖలిత (-అపనేసే చ్యుత న హోనేవాలీ) ఏకద్రవ్యపర్యాయ హీ సదా ప్రవర్తమాన రహతీ హై ..౧౫౨..
అబ పర్యాయకే భేద బతలాతే హైం : —
౨౯౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-