ఉపయోగో హి జీవస్య పరద్రవ్యసంయోగకారణమశుద్ధః . స తు విశుద్ధిసంక్లేశరూపోపరాగవశాత్ శుభాశుభత్వేనోపాత్తద్వైవిధ్యః, పుణ్యపాపత్వేనోపాత్తద్వైవిధ్యస్య పరద్రవ్యస్య సంయోగకారణత్వేన నిర్వర్త- యతి . యదా తు ద్వివిధస్యాప్యస్యాశుద్ధస్యాభావః క్రియతే తదా ఖలూపయోగః శుద్ధ ఏవావతిష్ఠతే . స పునరకారణమేవ పరద్రవ్యసంయోగస్య ..౧౫౬..
అథ శుభోపయోగస్వరూపం ప్రరూపయతి — భవతీతి విచారయతి — ఉవఓగో జది హి సుహో ఉపయోగో యది చేత్ హి స్ఫు టం శుభో భవతి . పుణ్ణం జీవస్స సంచయం జాది తదా కాలే ద్రవ్యపుణ్యం కర్తృ జీవస్య సంచయముపచయం వృద్ధిం యాతి బధ్యత ఇత్యర్థః . అసుహో వా తహ పావం అశుభోపయోగో వా తథా తేనైవ ప్రకారేణ పుణ్యవద్ద్రవ్యపాపం సంచయం యాతి . తేసిమభావే ణ చయమత్థి తయోరభావే న చయోస్తి . నిర్దోషినిజపరమాత్మభావనారూపేణ శుద్ధోపయోగబలేన యదా తయోర్ద్వయోః శుభాశుభో- పయోగయోరభావః క్రియతే తదోభయః సంచయః కర్మబన్ధో నాస్తీత్యర్థః ..౧౫౬.. ఏవం శుభాశుభశుద్ధోపయోగ- త్రయస్య సామాన్యకథనరూపేణ ద్వితీయస్థలే గాథాద్వయం గతమ్ . అథ విశేషేణ శుభోపయోగస్వరూపం
అన్వయార్థ : — [ఉపయోగః ] ఉపయోగ [యది హి ] యది [శుభః ] శుభ హో [జీవస్య ] తో జీవకే [పుణ్యం ] పుణ్య [సంచయం యాతి ] సంచయకో ప్రాప్త హోతా హై [తథా వా అశుభః ] ఔర యది అశుభ హో [పాపం ] తో పాప సంచయ హోతా హై . [తయోః అభావే ] ఉనకే (దోనోంకే) అభావమేం [చయః నాస్తి ] సంచయ నహీం హోతా ..౧౫౬..
టీకా : — జీవకో పరద్రవ్యకే సంయోగకా కారణ అశుద్ధ ఉపయోగ హై . ఔర వహ విశుద్ధి తథా సంక్లేశరూప ఉపరాగకే కారణ శుభ ఔర అశుభరూపసే ద్వివిధతాకో ప్రాప్త హోతా హుఆ, జో పుణ్య ఔర పాపరూపసే ద్వివిధతాకో ప్రాప్త హోతా హై ఐసా జో పరద్రవ్య ఉసకే సంయోగకే కారణరూపసే కామ కరతా హై . (ఉపరాగ మన్దకషాయరూప ఔర తీవ్రకషాయరూపసే దో ప్రకారకా హై, ఇసలియే అశుద్ధ ఉపయోగ భీ శుభ – అశుభకే భేదసే దో ప్రకారకా హై; ఉసమేంసే శుభోపయోగ పుణ్యరూప పరద్రవ్యకే సంయోగకా కారణ హోతా హై ఔర అశుభోపయోగ పాపరూప పరద్రవ్యకే సంయోగకా కారణ హోతా హై .) కిన్తు జబ దోనోం ప్రకారకే అశుద్ధోపయోగకా అభావ కియా జాతా హై తబ వాస్తవమేం ఉపయోగ శుద్ధ హీ రహతా హై; ఔర వహ తో పరద్రవ్యకే సంయోగకా అకారణ హీ హై . (అర్థాత్ శుద్ధోపయోగ పరద్రవ్యకే సంయోగకా కారణ నహీం హై ) ..౧౫౬..
అబ శుభోపయోగకా స్వరూప కహతే హైం : —
౩౦౪ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-