పరమాణుర్హి ద్వయాదిప్రదేశానామభావాదప్రదేశః, ఏకప్రదేశసద్భావాత్ ప్రదేశమాత్రః, స్వయమనేక- పరమాణుద్రవ్యాత్మకశబ్దపర్యాయవ్యక్త్యసంభవాదశబ్దశ్చ . యతశ్చతుఃస్పర్శపంచరసద్విగన్ధపంచవర్ణానామ- విరోధేన సద్భావాత్ స్నిగ్ధో వా రూక్షో వా స్యాత్, తత ఏవ తస్య పిణ్డపర్యాయపరిణతిరూపా ద్విప్రదేశాదిత్వానుభూతిః . అథైవం స్నిగ్ధరూక్షత్వం పిణ్డత్వసాధనమ్ ..౧౬౩..
అథ కీద్రశం తత్స్నిగ్ధరూక్షత్వం పరమాణోరిత్యావేదయతి — విశేషాన్తరాధికారః సమాప్తః . అథ కేవలపుద్గలబన్ధముఖ్యత్వేన నవగాథాపర్యన్తం వ్యాఖ్యానం కరోతి . తత్ర స్థలద్వయం భవతి . పరమాణూనాం పరస్పరబన్ధకథనార్థం ‘అపదేసో పరమాణూ’ ఇత్యాదిప్రథమస్థలే గాథాచతుష్టయమ్ . తదనన్తరం స్కన్ధానాం బన్ధముఖ్యత్వేన ‘దుపదేసాదీ ఖంధా’ ఇత్యాదిద్వితీయస్థలే గాథాపఞ్చకమ్ . ఏవం ద్వితీయవిశేషాన్తరాధికారే సముదాయపాతనికా . అథ యద్యాత్మా పుద్గలానాం పిణ్డం న కరోతి తర్హి కథం పిణ్డపర్యాయపరిణతిరితి ప్రశ్నే ప్రత్యుత్తరం దదాతి — అపదేసో అప్రదేశః . స కః . పరమాణూ పుద్గలపరమాణుః . పునరపి కథంభూతః . పదేసమేత్తో య ద్వితీయాదిప్రదేశాభావాత్ ప్రదేశమాత్రశ్చ . పునశ్చ కింరూపః . సయమసద్దో య స్వయం వ్యక్తిరూపేణాశబ్దః . ఏవం విశేషణత్రయవిశిష్టః సన్ ణిద్ధో వా లుక్ఖో వా స్నిగ్ధో వా రూక్షో వా యతః కారణాత్సంభవతి తతః కారణాత్ దుపదేసాదిత్తమణుహవది ద్విప్రదేశాదిరూపం బన్ధమనుభవతీతి . తథాహి — యథాయమాత్మా శుద్ధబుద్ధైకస్వభావేన బన్ధరహితోపి పశ్చాదశుద్ధనయేన స్నిగ్ధస్థానీయరాగభావేన రూక్షస్థానీయద్వేషభావేన యదా పరిణమతి తదా పరమాగమకథితప్రకారేణ బన్ధమనుభవతి, తథా పరమాణురపి స్వభావేన బన్ధరహితోపి యదా బన్ధకారణభూతస్నిగ్ధరూక్షగుణేన పరిణతో భవతి తదా పుద్గలాన్తరేణ సహ విభావపర్యాయరూపం బన్ధమనుభవతీత్యర్థః ..౧౬౩.. అథ కీద్రశం తత్స్నిగ్ధరూక్షత్వమితి పృష్టే ప్రత్యుత్తరం దదాతి —
టీకా : — వాస్తవమేం పరమాణు ద్వి – ఆది (దో, తీన ఆది) ప్రదేశోంకే అభావకే కారణ అప్రదేశ హై, ఏక ప్రదేశకే సద్భావకే కారణ ప్రదేశమాత్ర హై ఔర స్వయం అనేక పరమాణుద్రవ్యాత్మక శబ్ద పర్యాయకీ వ్యక్తికా (ప్రగటతాకా) అసంభవ హోనేసే అశబ్ద హై . (వహ పరమాణు) అవిరోధపూర్వక చార స్పర్శ, పాఁచ రస, దో గంధ ఔర పాఁచ వర్ణోంకే సద్భావకే కారణ స్నిగ్ధ అథవా రూక్ష హోతా హై, ఇసీలియే ఉసే ౧పిణ్డపర్యాయపరిణతిరూప ద్విప్రదేశాదిపనేకీ అనుభూతి హోతీ హై . ఇసప్రకార స్నిగ్ధరూక్షత్వ పిణ్డపనేకా కారణ హై ..౧౬౩..
అబ యహ బతలాతే హైం కి పరమాణుకే వహ స్నిగ్ధ – రూక్షత్వ కిసప్రకారకా హోతా హై : — ప్ర. ౩౯
౧. ఏక పరమాణుకీ దూసరే పరమాణుకే సాథ పిణ్డరూప పరిణతి ద్విప్రదేశీపనేకీ అనుభూతి హై; ఏక పరమాణుకీ అన్య దో పరమాణుఓంకే సాథ పిణ్డరూప పరిణతి త్రిప్రదేశీపనేకా అనుభవ హై . ఇసప్రకార పరమాణు అన్య పరమాణుఓంకే సాథ పిణ్డరూప పరిణమిత హోనేపర అనేకప్రదేశీపనేకా అనుభవ కరతా హై .