యతో హి సూక్ష్మత్వపరిణతైర్బాదరపరిణతైశ్చానతిసూక్ష్మత్వస్థూలత్వాత్ కర్మత్వపరిణమనశక్తి- యోగిభిరతిసూక్ష్మస్థూలతయా తదయోగిభిశ్చావగాహవిశిష్టత్వేన పరస్పరమబాధమానైః స్వయమేవ సర్వత ఏవ పుద్గలకాయైర్గాఢం నిచితో లోకః, తతోవధార్యతే న పుద్గలపిణ్డానామానేతా పురుషోస్తి ..౧౬౮..
అథాత్మనః పుద్గలపిణ్డానాం కర్మత్వకర్తృత్వాభావమవధారయతి —
యోగ్యైర్బాదరైశ్చ . పునశ్చ కథంభూతైః . అప్పాఓగ్గేహిం అతిసూక్ష్మస్థూలత్వేన కర్మవర్గణాయోగ్యతారహితైః . పునశ్చ కింవిశిష్టైః . జోగ్గేహిం అతిసూక్ష్మస్థూలత్వాభావాత్కర్మవర్గణాయోగ్యైరితి . అయమత్రార్థః — నిశ్చయేన శుద్ధ- స్వరూపైరపి వ్యవహారేణ కర్మోదయాధీనతయా పృథివ్యాదిపఞ్చసూక్ష్మస్థావరత్వం ప్రాప్తైర్జీవైర్యథా లోకో నిరన్తరం భృతస్తిష్ఠతి తథా పుద్గలైరపి . తతో జ్ఞాయతే యత్రైవ శరీరావగాఢక్షేత్రే జీవస్తిష్ఠతి బన్ధయోగ్యపుద్గలా అపి
టీకా : — సూక్ష్మతయా పరిణత తథా బాదరరూప పరిణత, అతి సూక్ష్మ అథవా అతి స్థూల న హోనేసే కర్మరూప పరిణత హోనేకీ శక్తివాలే తథా అతి సూక్ష్మ అథవా అతి స్థూల హోనేసే కర్మరూప పరిణత హోనేకీ శక్తిసే రహిత — ఐసే పుద్గలకార్యోంకే ద్వారా, అవగాహకీ విశిష్టతాకే కారణ పరస్పర బాధా కియే వినా, స్వయమేవ సర్వతః (సర్వ ప్రదేశోంసే) లోక గాఢ భరా హుఆ హై . ఇససే నిశ్చిత హోతా హై కి పుద్గలపిణ్డోంకా లానేవాలా ఆత్మా నహీం హై .
భావార్థ : — ఇస లోకమేం సర్వత్ర జీవ హైం ఔర కర్మబంధకే యోగ్య పుద్గలవర్గణా భీ సర్వత్ర హై . జీవకే జైసే పరిణామ హోతే హైం ఉసీప్రకారకా జీవకో కర్మబంధ హోతా హై . ఐసా నహీం హై కి ఆత్మా కిసీ బాహరకే స్థానసే కర్మయోగ్య పుద్గల లాకర బంధ కరతా హై ..౧౬౮..
అబ ఐసా నిశ్చిత కరతే హైం కి ఆత్మా పుద్గలపిణ్డోంకో కర్మరూప నహీం కరతా : —
అన్వయార్థ : — [కర్మత్వప్రాయోగ్యాః స్కంధాః ] కర్మత్వకే యోగ్య స్కంధ [జీవస్యపరిణతిం ప్రాప్య ] జీవకీ పరిణతికో ప్రాప్త కరకే [కర్మభావం గచ్ఛన్తి ] కర్మభావకో ప్రాప్త హోతే హైం; [న హి తే జీవేన పరిణమితాః ] జీవ ఉనకో నహీం పరిణమాతా ..౧౬౯..
కర్మత్వనే పామే; నహి జీవ పరిణమావే తేమనే. ౧౬౯.