వేదానాం గ్రహణం యస్యేతి స్త్రీపున్నపుంసకద్రవ్యభావాభావస్య . న లింగానాం ధర్మధ్వజానాం గ్రహణం యస్యేతి బహిరంగయతిలింగాభావస్య . న లింగం గుణో గ్రహణమర్థావబోధో యస్యేతి గుణవిశేషానాలీఢ- శుద్ధద్రవ్యత్వస్య . న లింగం పర్యాయో గ్రహణమర్థావబోధవిశేషో యస్యేతి పర్యాయవిశేషానాలీఢ- శుద్ధద్రవ్యత్వస్య . న లింగం ప్రత్యభిజ్ఞానహేతుర్గ్రహణమర్థావబోధసామాన్యం యస్యేతి ద్రవ్యానాలీఢశుద్ధ- పర్యాయత్వస్య ..౧౭౨..

అథ కథమమూర్తస్యాత్మనః స్నిగ్ధరూక్షత్వాభావాద్బన్ధో భవతీతి పూర్వపక్షయతి — చ . అలిఙ్గగ్రాహ్యమితి వక్తవ్యే యదలిఙ్గగ్రహణమిత్యుక్తం తత్కిమర్థమితి చేత్, బహుతరార్థప్రతిపత్త్యర్థమ్ . తథాహి — లిఙ్గమిన్ద్రియం తేనార్థానాం గ్రహణం పరిచ్ఛేదనం న కరోతి తేనాలిఙ్గగ్రహణో భవతి . తదపి కస్మాత్ . స్వయమేవాతీన్ద్రియాఖణ్డజ్ఞానసహితత్వాత్ . తేనైవ లిఙ్గశబ్దవాచ్యేన చక్షురాదీన్ద్రియేణాన్యజీవానాం యస్య గ్రహణం పరిచ్ఛేదనం కర్తుం నాయాతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఉచ్యతే . తదపి కస్మాత్ . నిర్వికారాతీన్ద్రియ- స్వసంవేదనప్రత్యక్షజ్ఞానగమ్యత్వాత్ . లిఙ్గం ధూమాది తేన ధూమలిఙ్గోద్భవానుమానేనాగ్నివదనుమేయభూతపరపదార్థానాం గ్రహణం న కరోతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఇతి . తదపి కస్మాత్ . స్వయమేవాలిఙ్గోద్భవాతీన్ద్రియజ్ఞానసహితత్వాత్ . తేనైవ లిఙ్గోద్భవానుమానేనాగ్నిగ్రహణవత్ పరపురుషాణాం యస్యాత్మనో గ్రహణం పరిజ్ఞానం కర్తుం నాయాతి తేనాలిఙ్గ- గ్రహణ ఇతి . తదపి కస్మాత్ . అలిఙ్గోద్భవాతీన్ద్రియజ్ఞానగమ్యత్వాత్ . అథవా లిఙ్గం చిహ్నం లాఞ్ఛనం శిఖాజటాధారణాది తేనార్థానాం గ్రహణం పరిచ్ఛేదనం న క రోతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఇతి . తదపి క స్మాత్ . స్వాభావికాచిహ్నోద్భవాతీన్ద్రియజ్ఞానసహితత్వాత్ . తేనైవ చిహ్నోద్భవజ్ఞానేన పరపురుషాణాం యస్యాత్మనో గ్రహణం పరిజ్ఞానం కర్తృం నాయాతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఇతి . తదపి కస్మాత్ . నిరుపరాగస్వసంవేదనజ్ఞానగమ్యత్వాదితి . పురుష ఔర నపుంసక వేదోంకా గ్రహణ నహీం హై వహ అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా ద్రవ్యసే తథా భావసే స్త్రీ, పురుష తథా నపుంసక నహీం హై’ ఇస అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై (౧౭) లింగోకా అర్థాత్ ధర్మచిహ్నోంకా గ్రహణ జిసకే నహీం హై వహ అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మాకే బహిరంగ యతిలింగోంకా అభావ హై’ ఇస అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై . (౧౮) లింగ అర్థాత్ గుణ ఐసా జో గ్రహణ అర్థాత్ అర్థావబోధ (పదార్థజ్ఞాన) జిసకే నహీం హై సో అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా గుణవిశేషసే ఆలింగిత న హోనేవాలా ఐసా శుద్ధ ద్రవ్య హై’ ఐసే అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై . (౧౯) లింగ అర్థాత్ పర్యాయ ఐసా జో గ్రహణ, అర్థాత్ అర్థావబోధవిశేష జిసకే నహీం హై సో అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా పర్యాయవిశేషసే ఆలింగిత న హోనేవాలా ఐసా శుద్ధ ద్రవ్య హై’ ఐసే అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై . (౨౦) లింగ అర్థాత్ ప్రత్యభిజ్ఞానకా కారణ ఐసా జో గ్రహణ అర్థాత్ అర్థావబోధ సామాన్య జిసకే నహీం హై వహ అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా ద్రవ్యసే నహీం ఆలింగిత ఐసీ శుద్ధ పర్యాయ హై’ ఐసే అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై ..౧౭౨..

అబ, అమూర్త ఐసే ఆత్మాకే, స్నిగ్ధ – రూక్షత్వకా అభావ హోనేసే బంధ కైసే హో సకతా హై ? ఐసా పూర్వ పక్ష ఉపస్థిత కరతే హైం : —

౩౨౮ప్రవచనసార[ భగవానశ్రీకుందకుంద-